Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s), zoals chlamydia of gonorroe, verlopen vaak zonder duidelijke symptomen, maar kunnen onopgemerkt en onbehandeld ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. Dit omvat chronische bekkenontstekingen, complicaties tijdens de zwangerschap zoals vroeggeboorten, en een verhoogd risico op verdere soa-infecties. Dit artikel bespreekt de risico’s van onbehandelde soa’s, hoe je jezelf effectief kunt beschermen en infecties tijdig kunt herkennen.

Inhoudsopgave

• Wat zijn soa’s en hoe worden ze overgedragen?
• Waarom blijven veel soa’s onopgemerkt en onbehandeld?
• Wat gebeurt er als een soa niet wordt behandeld?
• Specifieke soa’s en hun gevolgen
• Hoe kan ik mezelf beschermen tegen seksueel overdraagbare aandoeningen? – 7 essentiële tips
• Wo kann ich mich auf eine sexuell übertragbare Infektion testen lassen?
• Wanneer moet ik me laten testen op een seksueel overdraagbare aandoening?
• Samenvatting

Wat zijn soa’s en hoe worden ze overgedragen?

Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) zijn infecties die via seksueel contact worden overgedragen en wereldwijd een belangrijk gezondheidsprobleem vormen. Ze worden ingedeeld in drie hoofdcategorieën op basis van de veroorzakende organismen: bacteriële infecties zoals chlamydia, gonorroe (druiper) en syfilis; virale infecties zoals hiv, hpv (humaan papillomavirus), genitale herpes en hepatitis B; en parasitaire infecties zoals trichomoniasis. Overdracht vindt meestal plaats via onbeschermd vaginale, anale of orale seks, maar kan ook gebeuren via direct huidcontact of gedeelde seksspeeltjes. Daarnaast is bij sommige soa’s overdracht van moeder op kind tijdens de geboorte mogelijk (Mayo Clinic, 2023).

Ben je nog niet helemaal bekend met het onderwerp soa’s, maar wil je er meer over weten? In de categorie “Geslachtsziekte” van onze blog vind je uitgebreide informatie over soa’s.

Waarom blijven veel soa’s onopgemerkt en onbehandeld?

Veel seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) blijven vaak onopgemerkt en onbehandeld omdat ze meestal geen of slechts vage symptomen veroorzaken. Sommige soa’s kunnen pas na jaren symptomen geven. Gebrek aan voorlichting over soa’s leidt ertoe dat algemene klachten zoals lichte jeuk of ongebruikelijke afscheiding verkeerd worden ingeschat of genegeerd. Daarnaast zorgt maatschappelijke stigmatisering ervoor dat veel mensen aarzelen om medische hulp te zoeken. In sommige gevallen bemoeilijken beperkte toegang tot gezondheidszorg of financiële drempels een tijdige diagnose en behandeling (WHO, 2024).

Wat gebeurt er als een soa niet wordt behandeld?

Onbehandelde seksueel overdraagbare aandoeningen kunnen aanzienlijke schade aan verschillende delen van het lichaam veroorzaken, meestal door ontstekingsprocessen. Deze ontstekingen ontstaan enerzijds door directe weefselschade door de ziekteverwekkers van de soa zelf en anderzijds door de immuunreactie van het lichaam, die probeert de infectie te bestrijden. Deze ontstekingen zijn de hoofdoorzaak van veel acute en langdurige gevolgen van seksueel overdraagbare aandoeningen. Hieronder volgt een overzicht van de algemene gevolgen, waarna de impact van specifieke infecties wordt besproken.

Overzicht: Korte- en langetermijngevolgen van soa’s

Belangrijk: De overdracht naar andere personen is ook een groot risico van seksueel overdraagbare aandoeningen. De infectie kan gemakkelijk worden overgedragen op sekspartners en tijdens de geboorte op de pasgeborene. Het vroegtijdig herkennen en correct behandelen van soa’s is essentieel om acute klachten en langdurige complicaties te voorkomen en zowel jezelf als anderen te beschermen (YaleMedicine, 2024).

Uitgelichte soa’s en hun specifieke gevolgen

Chlamydia:

Chlamydia is een van de meest voorkomende bacteriële seksueel overdraagbare aandoeningen, veroorzaakt door Chlamydia trachomatis. Ongeveer 70% van de geïnfecteerde vrouwen en 50% van de mannen vertonen geen symptomen. Het gebrek aan duidelijke klachten zorgt ervoor dat de infectie vaak onopgemerkt blijft (WHO, 2024). Langetermijngevolgen zijn:

• Bij vrouwen: Bekkenontstekingen, onvruchtbaarheid en een verhoogd risico op buitenbaarmoederlijke zwangerschappen.
• Bij mannen: Ontstekingen van de bijballen (epididymitis), wat pijn veroorzaakt en in zeldzame gevallen tot onvruchtbaarheid kan leiden.

Gonorroe:

Gonorroe, ook bekend als druiper, wordt veroorzaakt door de bacterie Neisseria gonorrhoeae. Ongeveer 50-80% van de geïnfecteerde vrouwen en 10-15% van de mannen hebben geen symptomen, wat de diagnose bemoeilijkt (NHS, 2024). De langetermijngevolgen lijken op die van chlamydia en omvatten:

• Bij vrouwen: Bekkenontstekingen, een verhoogd risico op onvruchtbaarheid en buitenbaarmoederlijke zwangerschappen. Tot 40% van de vrouwen met onbehandelde chlamydia of gonorroe ontwikkelt een ontstekingsziekte van het bekken (Deal et al., 2004).
• Bij mannen: Ontstekingen van de bijballen (epididymitis), wat in zeldzame gevallen onvruchtbaarheid kan veroorzaken.
• Gewrichtsontstekingen (gonokokkenartritis) wanneer de bacterie in de bloedbaan terechtkomt.
• Ooginfecties bij pasgeborenenals gevolg van besmetting tijdens de geboorte.

Syfilis:

Syfilis is een bacteriële seksueel overdraagbare aandoening, veroorzaakt door Treponema pallidum. De ziekte verloopt in meerdere stadia, waarbij vroege symptomen zoals pijnloze zweren (primair stadium) en huiduitslag (secundair stadium) vaak onopvallend zijn (NHS, 2022). Langetermijngevolgen van syfilis kunnen ernstig zijn:

• Schade aan hart en bloedvaten
• Ernstige neurologische complicaties zoals neurosyfilis
• Botbeschadigingen en gewrichtsklachten
• Verhoogd risico op miskramen of doodgeboortes bij zwangere vrouwen

Genitale herpes:

Genitale herpes wordt veroorzaakt door het herpes-simplexvirus (HSV), meestal HSV-2. Na de eerste infectie blijft het virus levenslang in het lichaam aanwezig – sluimerend – en kan het periodiek opnieuw uitbarsten (NHS, 2023). Langetermijngevolgen zijn:

• Terugkerende uitbraken met pijnlijke blaasjes
• In zeldzame gevallen: complicaties zoals hersenvliesontsteking of besmetting van de pasgeborene tijdens de geboorte

HPV (Humaan papillomavirus):

HPV-infecties verlopen in de meeste gevallen onschuldig en genezen bij ongeveer 90% van de mensen vanzelf binnen twee jaar. De mogelijke complicaties hangen sterk af van het type virus. Laagrisico-typen kunnen bijvoorbeeld genitale wratten veroorzaken, terwijl hoogrisico-typen ernstige gevolgen kunnen hebben, zoals (CDC, 2023):

• Celveranderingen (dysplasieën) in de baarmoederhals, anus of andere slijmvliezen, die onbehandeld tot kanker kunnen leiden
• Baarmoederhalskanker (in meer dan 99% van de gevallen veroorzaakt door HPV)
• Anuskanker (ongeveer 90% van de gevallen veroorzaakt door HPV)
• Kanker in de mond- en keelholte (30–70% van de gevallen gerelateerd aan HPV)
• Peniskanker (ongeveer 50% van de gevallen veroorzaakt door HPV)

HIV (Humaan immunodeficiëntievirus):

HIV is een virus dat het immuunsysteem aanvalt en onbehandeld leidt tot aids, een ernstige immuniteitsstoornis. De eerste symptomen zijn vaak mild en niet-specifiek, zoals koorts, vermoeidheid of huiduitslag, of ontbreken helemaal. HIV kan jarenlang latent aanwezig zijn voordat symptomen optreden (Mayo Clinic, 2024). Langetermijncomplicaties zijn:

• Immuundeficiëntie, waardoor het lichaam vatbaarder wordt voor infecties zoals longontsteking, tuberculose of schimmelinfecties
• Chronische ontstekingen, die orgaanschade en hart- en vaatproblemen zoals hartaanvallen of beroertes kunnen veroorzaken
• Verhoogd risico op bepaalde soorten kanker
• Neurologische complicaties, zoals HIV-geassocieerde neurocognitieve stoornissen (HAND), dementie of zenuwschade

Hoe kan ik mezelf beschermen tegen seksueel overdraagbare aandoeningen? – 7 essentiële tips

1. Regelmatige soa-tests: Soa-tests zijn essentieel voor het voorkomen en vroegtijdig opsporen van infecties, vooral omdat veel soa’s symptoomloos zijn of slechts vage klachten geven. Door regelmatig te testen kunnen infecties in een vroeg stadium worden gediagnosticeerd, voordat ze gezondheidsproblemen veroorzaken of op anderen worden overgedragen.
2. Beschermingsmiddelen: Condooms en beflapjes vormen een fysieke barrière die contact met infectieuze lichaamsvloeistoffen en slijmvliezen voorkomt. Omdat condooms niet tegen alle soa’s beschermen, zijn regelmatige tests een belangrijke aanvullende maatregel.
3. Vaccinaties: Vaccins tegen bepaalde soa’s, zoals HPV en hepatitis B, bieden effectieve bescherming tegen ernstige complicaties.
4. Open communicatie: Praat open met je partner over je seksuele gezondheid en mogelijke risico’s.
5. Vermijden van risicogedrag: Het vermijden van onbeschermde seks en het grondig reinigen van seksspeeltjes verlaagt het risico op besmetting.
6. Behandeling van bestaande infecties: Laat je bij een vermoeden van een soa direct behandelen om complicaties te voorkomen en verdere verspreiding te stoppen. Informeer ook huidige en voormalige sekspartners, zodat zij zich kunnen laten testen en indien nodig laten behandelen.
7. Vermijden van alcohol en drugs voor seks: Het gebruik van alcohol en drugs kan je beoordelingsvermogen verminderen en het risico op onbeschermde seks vergroten.

Bronnen: WHO, 2024; CDC, 2021

Waar kan ik me laten testen op een seksueel overdraagbare aandoening?

In Nederland kun je je laten testen op soa’s bij de huisarts, gespecialiseerde artsen (zoals gynaecologen of urologen), GGD-locaties en bepaalde klinieken voor seksuele gezondheid. Daarnaast zijn er zelftesten beschikbaar voor thuisgebruik. Bij risicogroepen, zoals mensen met meerdere sekspartners of mannen die seks hebben met mannen, worden soa-tests vaak gratis aangeboden door de GGD. Ook tijdens routinecontroles, zoals bij een zwangerschapscontrole, kan een soa-test worden uitgevoerd als daar aanleiding toe is.

Wanneer moet ik me laten testen op een seksueel overdraagbare aandoening?

Een soa-test is een belangrijke stap om jouw gezondheid en die van je sekspartners te beschermen. Overweeg een test als een van de volgende punten op jou van toepassing is:

• Voor de start van een nieuwe seksuele relatie
• Na onbeschermde seks (na 2–4 weken incubatietijd)
• Één keer per jaar voor seksueel actieve personen
• Elke 3–6 maanden bij wisselende sekspartners of als je tot een risicogroep behoort
• Bij symptomen zoals ongewone afscheiding, pijn of jeuk
• Tijdens de zwangerschap (standaard tijdens prenatale controles)

Bron: CDC, 2024

Samenvatting

Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) komen veel voor en blijven vaak onopgemerkt omdat ze vaak symptoomloos zijn of slechts vage klachten veroorzaken. Onbehandeld kunnen soa’s echter leiden tot ernstige gezondheidsproblemen zoals onvruchtbaarheid, chronische aandoeningen of een verhoogd risico op andere infecties. Effectieve bescherming omvat het correct gebruik van condooms en beflapjes, regelmatige tests, vaccinaties en open communicatie met sekspartners. Preventieve maatregelen en vroegtijdige behandelingen zijn essentieel om je eigen gezondheid te beschermen en verdere verspreiding van infecties te voorkomen.

Bronnen

Chlamydia. (2024, November 21). World Health Organization (WHO). Retrieved December 3, 2024, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/chlamydia

Gonorrhoea – Complications. (n.d.). NHS. Retrieved December 3, 2024, from https://www.nhs.uk/conditions/gonorrhoea/complications/

HIV/AIDS – Symptoms and causes. (2024, February 9). Mayo Clinic. Retrieved December 3, 2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hiv-aids/symptoms-causes/syc-20373524

HPV and Cancer – NCI. (2023, October 18). National Cancer Institute. Retrieved December 3, 2024, from https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/infectious-agents/hpv-and-cancer

Sexually transmitted diseases (STDs) – Symptoms and causes. (2023, September 8). Mayo Clinic. Retrieved December 3, 2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sexually-transmitted-diseases-stds/symptoms-causes/syc-20351240

Torgovnik, J. (2024, May 21). Sexually transmitted infections (STIs). World Health Organization (WHO). Retrieved December 3, 2024, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/sexually-transmitted-infections-(stis)