Wat is oestrogeen?

Oestrogeen is een groep hormonen die voornamelijk in de eierstokken van vrouwen wordt geproduceerd. Er zijn verschillende soorten oestrogeen, waaronder estradiol, estron en estriol. Oestrogeen speelt een cruciale rol bij de ontwikkeling en regulering van het vrouwelijke voortplantingssysteem, maar heeft ook effecten op andere weefsels en organen in het lichaam. Oestrogeen komt niet alleen voor bij vrouwen, maar ook in kleinere hoeveelheden bij mannen.

Wat is oestrogeen?

Het geslachtshormoon oestrogeen is één van de hormoonsteroïden die deel uitmaken van het endocriene (hormonale) systeem. Als chemische boodschappers van het lichaam sturen hormonen signalen naar de bloedbaan en de weefsels en beïnvloeden ze talrijke processen in het menselijk lichaam, waaronder de seksuele functie en voortplanting (Endocrine Society, 2022).

Wat zijn de functies van oestrogeen?

Oestrogeen is algemeen bekend als een geslachtshormoon bij vrouwen, maar de functies ervan reiken verder dan de voortplanting en zijn belangrijk bij zowel vrouwen als mannen. Inzicht in de verschillende functies van oestrogeen benadrukt het belang van dit hormoon voor onze algehele gezondheid en welzijn.

De belangrijkste reproductieve functies van oestrogeen bij vrouwen zijn:

• Ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken: Tijdens de puberteit neemt oestrogeen toe en is verantwoordelijk voor de ontwikkeling en instandhouding van vrouwelijke secundaire geslachtskenmerken, waaronder borstgroei, vetverdeling, verbreding van de heupen en de ontwikkeling van schaamhaar.
• Regeling van de menstruatiecyclus: Voor een regelmatige menstruatiecyclus werkt oestrogeen in een delicaat evenwicht met andere belangrijke voortplantingshormonen, zoals progesteron en follikel-stimulerend hormoon. Oestrogeen is verantwoordelijk voor de groei van het baarmoederslijmvlies tijdens de menstruatiecyclus en bevordert ook de eisprong.
• Zwangerschap: oestrogeen bereikt zijn piek in de dagen voor de eisprong of wanneer de eierstok een eicel loslaat. Als de bevruchting van de eicel en de zwangerschap plaatsvindt, ondersteunt oestrogeen de zich ontwikkelende foetus en de functie van de placenta.
• Menopauze: Tijdens de menopauze daalt het oestrogeengehalte en vindt er geen eisprong meer plaats. De daling van oestrogeen kan leiden tot symptomen als vaginale droogheid, stemmingswisselingen, nachtelijk zweten en opvliegers.

Bij mannen heeft oestrogeen de volgende functies:

• De seksuele drift, de productie van sperma en het vermogen om een erectie te krijgen: oestrogeen helpt de geslachtsdrift, de spermaproductie en de erectiele functie bij mannen te regelen. Hogere oestrogeenspiegels bij mannen worden in verband gebracht met erectiestoornissen, verminderde hoeveelheid en kwaliteit van het sperma en verminderde lust tot seks.

Oestrogeen heeft ook verschillende niet-reproductieve functies bij mannen en vrouwen, waaronder:

• Gezondheid van de botten: Oestrogeen speelt een belangrijke rol bij het behoud van de gezondheid van de botten. Het bevordert de botvorming en voorkomt botresorptie, beter bekend als de afbraak van botten. Een tekort aan oestrogeen kan leiden tot een verhoogd risico op osteoporose (Cheng, 2022). Dit risico is groter bij postmenopauzale vrouwen, omdat zij een natuurlijke afname van oestrogeen ervaren.
• Cardiovasculaire gezondheid: Oestrogeen heeft een beschermend effect op het hart- en vaatstelsel door de cholesterolstofwisseling te ondersteunen, de bloedvaten te verwijden en ontstekingen te remmen (Knowlton & Lee, 2012). De beschermende effecten van oestrogeen tijdens de voortplantingsjaren zouden de reden zijn waarom vrouwen gemiddeld later dan mannen hart- en vaatziekten ontwikkelen (Maas, 2010).
• Huidkwaliteit: Oestrogeen moduleert de collageenproductie, huidvochtigheid, wondgenezing en veroudering. Een laag oestrogeengehalte kan een droge, doffe, gerimpelde of verslapte huid veroorzaken (Thornton, 2013).

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Waar wordt oestrogeen in het lichaam geproduceerd?

Het meeste oestrogeen wordt geproduceerd door de eierstokken bij vrouwen en de testikels bij mannen. De bijnieren en het vetweefsel (lichaamsvet) scheiden ook oestrogeen af. Tijdens de zwangerschap scheidt de placenta (het orgaan dat de uitwisseling van voedingsstoffen tussen ouder en foetus mogelijk maakt) oestrogeen af. Eenmaal vrijgekomen reist oestrogeen door de bloedbaan tot het het lichaamsdeel bereikt dat tot actie moet worden aangezet (Cleveland Clinic, 2022).

De verschillende soorten oestrogeen

Oestrogeen komt in het lichaam voor in vier vormen. Estron of E1 is een vorm van oestrogeen die het lichaam aanmaakt na de menopauze. Estradiol of E2 is de meest voorkomende vorm van oestrogeen en komt in het lichaam voor tijdens de voortplantingsjaren, zoals tijdens de puberteit. Estriol of E3 is een vorm van oestrogeen die iedereen aanmaakt, maar is bijna niet op te sporen bij mensen die niet zwanger zijn. Tenslotte wordt estetrol of E4 alleen gevonden bij zwangere vrouwen (Endocrine Society, 2022).

Het verloop van oestrogeenspiegels:

De oestrogeenspiegel schommelt tijdens verschillende levensfasen, zoals de puberteit, de zwangerschap en de menopauze. Deze schommelingen zijn normaal. De oestrogeenspiegel neemt van nature toe tijdens de puberteit en af tijdens de menopauze. Het is ook normaal dat de oestrogeenspiegel stijgt tijdens de ovulatie, zodat je lichaam zich kan voorbereiden op een zwangerschap. Een daling van de oestrogeenspiegel treedt op tijdens de menstruatie, wanneer het voor je lichaam niet nodig is om zich voor te bereiden op een zwangerschap. Consequent lage of hoge oestrogeenspiegels kunnen wijzen op een onderliggende medische aandoening die door een arts onderzocht moet worden (Cleveland Clinic, 2022).

Veranderingen in oestrogeenspiegel

Waarom is mijn oestrogeenspiegel te laag?

Het is normaal dat de oestrogeenspiegel schommelt, maar aanhoudende lage niveaus kunnen onaangename symptomen en andere gezondheidsproblemen veroorzaken. Verlaagd oestrogeen is een normaal onderdeel van het ouder worden, maar ook andere factoren kunnen lage oestrogeenspiegels veroorzaken. Daartoe behoren eetstoornissen, genetische aandoeningen, auto-immuunziekten en behandelingen die de eierstokfunctie aantasten, zoals chemotherapie. Veranderingen in de hypofyse die de productie van oestrogeen beïnvloeden en Premature Ovariële Insufficiëntie (POI), ook bekend als vroegtijdige menopauze, kunnen ook lage oestrogeenspiegels veroorzaken. Bij deze aandoening stoppen de eierstokken vóór de leeftijd van 40 jaar met het produceren van eicellen. Consequent lage oestrogeenspiegels moeten door een arts worden beoordeeld om een onderliggende medische aandoening uit te sluiten (Cleveland Clinic, 2022).

Symptomen van een laag oestrogeengehalte:

• Onregelmatige of afwezige menstruaties
• Opvliegers (plotseling gevoel van warmte) en/of nachtelijk zweten
• Moeite met slapen
• Droogheid en dunner worden van de huid van de vagina
• Een slecht humeur of concentratieproblemen
• Hevige hoofdpijn vlak voor de menstruatie (menstruele migraine)

Bij mannen: een laag oestrogeengehalte kan bij mannen leiden tot overtollig buikvet en verminderde seksuele verlangens.

Bron: Endocrine Society, 2022

Waarom is mijn oestrogeenspiegel verhoogd?

Oestrogeenspiegels kunnen verhoogd zijn als je lichaam te veel oestrogeen produceert, je via medicijnen te veel oestrogeen inneemt of je lichaam oestrogeen niet goed afbreekt in het lichaam. Meerdere factoren kunnen bijdragen aan verhoogde oestrogeenspiegels:

• Medische aandoeningen: Sommige gezondheidsaandoeningen worden in verband gebracht met verhoogde oestrogeenspiegels. Deze omvatten het polycysteus ovarium syndroom (PCOS), baarmoederfibromen, endometriose, bepaalde vormen van kanker en insulineresistentie.
• Medicijnen: Oestrogeenspiegels kunnen verhoogd zijn door medicijnen zoals hormoonvervangingstherapie. In dat geval worden synthetische vormen van oestrogeen en/of het hormoon progesteron toegediend om een oestrogeentekort te compenseren.
• Alcohol: Het consumeren van te veel alcohol kan de oestrogeenspiegel verhogen, terwijl het vermogen van het lichaam om oestrogeen af te breken afneemt.
• Obesitas: aangezien vetweefsel oestrogeen afscheidt, kan een hoog niveau van lichaamsvet leiden tot verhoogde oestrogeenspiegels.
• Leverfalen: de lever speelt een belangrijke rol bij de afbraak van hormonen, waaronder oestrogeen. Leverziekte of een verminderde leverfunctie kan leiden tot een verminderde afbraak en uitscheiding van hormonen, met als gevolg verhoogde oestrogeenspiegels.
• Omgevingsfactoren: Blootstelling aan milieubronnen van oestrogeenachtige verbindingen, bekend als xeno-oestrogenen, zoals bepaalde pesticiden, kunststoffen en chemicaliën, kan bijdragen aan hogere oestrogeenspiegels.

Bron: Cleveland Clinic, 2022 ; Martin, 2023

Symptomen van een hoog oestrogeengehalte:

Bij vrouwen

• Pijnlijke en gezwollen borsten
• Onregelmatige menstruatie – er kunnen veranderingen zijn in duur, frequentie en intensiteit
• Stemmingswisselingen – prikkelbaarheid en toegenomen angst of depressie)
• Gewichtstoename
• Vermoeidheid en gebrek aan energie

Bij mannen kan te veel oestrogeen leiden tot vergrote borsten (gynaecomastie), erectiestoornissen en een lage geslachtsdrift.

Bron: Martin, 2023

Hoe kan ik mijn oestrogeenspiegel laten testen?

Als je je oestrogeen wilt laten testen in de praktijk van je arts of in een laboratorium, moet je een bloed- of urinemonster geven (Medline Plus, 2022). Het is ook mogelijk om je oestrogeenspiegel thuis te testen met behulp van een zelftest. Met de Hormoontest voor Vrouwen van Homed-IQ kun je thuis je oestradiolgehalte testen, samen met andere belangrijke vrouwelijke hormonen. Het enige wat nodig is, is een vingerprik en een paar druppels bloed die vervolgens in een gecertificeerd laboratorium worden geanalyseerd.

Je ontvangt je testresultaten binnen enkele dagen op jouw persoonlijke Homed-IQ account. Het is belangrijk om te weten dat de oestrogeenspiegel door de maand heen fluctueert en dat oestrogeentesten meestal op een specifiek moment in de menstruatiecyclus gedaan moeten worden om de resultaten nauwkeurig te kunnen analyseren. Als je niet zeker weet op welk moment je je oestrogeengehalte moet testen, overleg dit dan met je huisarts.

Wat kan ik doen om gezonde oestrogeenspiegels te bevorderen?

Een gezonde leefstijl kan bijdragen aan gezonde oestrogeenspiegels. De volgende tips kunnen helpen:

• Eet een evenwichtig dieet: Het vermijden van suikerrijk voedsel en het eten van voedsel met veel vezels en gezonde vetten (vetten die voorkomen in olijfolie, noten, zaden en vis) kan een positief effect hebben op de hormoonhuishouding (Cui et al., 2010).
• Consumeer rood vlees met mate: Studies hebben gesuggereerd dat rood en bewerkt vlees in verband worden gebracht met verhoogde niveaus van oestrogeen in het lichaam. Het letten op je consumptie van deze voedingsmiddelen kan een normale oestrogeenspiegel ondersteunen (Brinkmann et al., 2010).
• Verminder je alcoholgebruik: Alcoholconsumptie wordt in verband gebracht met verhoogde oestrogeenspiegels. Alcohol moet altijd met mate geconsumeerd worden.
• Zorg voor voldoende lichaamsbeweging: Uit onderzoek is gebleken dat lichaamsbeweging in verband wordt gebracht met lagere oestrogeenspiegels en een betere oestrogeenregulatie (Kossmann et al., 2011). Aangezien vetweefsel oestrogeen afscheidt, kan het verminderen van vetweefsel in verband worden gebracht met lagere oestrogeenspiegels.
• Stress beheersen: Consequent hoge niveaus van stresshormonen, zoals cortisol of adrenaline, wordt geassocieerd met gezondheidsklachten en kunnen een negatieve invloed hebben op de oestrogeenspiegel. Daarom is het belangrijk om gezonde manieren te leren om met stress om te gaan en de stresshormoonspiegels te reguleren.

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Bronnen

Brinkman, M. T., Baglietto, L., Krishnan, K., English, D. R., Severi, G., Morris, H. A., Hopper, J. L.,

& Giles, G. G. (2010). Consumption of animal products, their nutrient components and postmenopausal circulating steroid hormone concentrations. European journal of clinical nutrition, 64(2), 176–183. https://doi.org/10.1038/ejcn.2009.129

Cheng, C. H., Chen, L. R., & Chen, K. H. (2022). Osteoporosis Due to Hormone Imbalance: An

Overview of the Effects of Estrogen Deficiency and Glucocorticoid Overuse on Bone Turnover. International journal of molecular sciences, 23(3), 1376. https://doi.org/10.3390/ijms23031376

Cui, X., Rosner, B., Willett, W. C., & Hankinson, S. E. (2010). Dietary fat, fiber, and carbohydrate

intake and endogenous hormone levels in premenopausal women. Hormones & cancer, 1(5), 265–276. https://doi.org/10.1007/s12672-010-0050-6

Estrogen: Hormone, Function, Levels & Imbalances. (2022, February 8). Cleveland Clinic. Opgehaald op 23 mei 2023 van https://my.clevelandclinic.org/health/body/22353-estrogen

Estrogen Levels Test. (2022, October 4). MedlinePlus. Op 26 mei 2023 ontleend aan https://medlineplus.gov/lab-tests/estrogen-levels-test/

Gava, G., Orsili, I., Alvisi, S., Mancini, I., Seracchioli, R., & Meriggiola, M. C. (2019). Cognition,

Mood and Sleep in Menopausal Transition: The Role of Menopause Hormone Therapy. Medicina (Kaunas, Lithuania), 55(10), 668. https://doi.org/10.3390/medicina55100668

High Estrogen: Causes, Symptoms, Dominance & Treatment. (2022, February 9). Cleveland Clinic. Opgehaald op 23 mei 2023 van https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22363-high-estrogen#symptoms-and-causes

Hormones and Endocrine Function. (2022, January 24). Endocrine Society. Opgehaald op 23 mei 2023 van https://www.endocrine.org/patient-engagement/endocrine-library/hormones-and-endocrine-function

Knowlton, A. A., & Lee, A. R. (2012). Estrogen and the cardiovascular system. Pharmacology &

therapeutics, 135(1), 54–70. https://doi.org/10.1016/j.pharmthera.2012.03.007

Kossman, D. A., Williams, N. I., Domchek, S. M., Kurzer, M. S., Stopfer, J. E., & Schmitz, K. H.

(2011). Exercise lowers estrogen and progesterone levels in premenopausal women at high risk of breast cancer. Journal of applied physiology (Bethesda, Md. : 1985), 111(6), 1687–1693. https://doi.org/10.1152/japplphysiol.00319.2011

Varma, A. (n.d.). Signs and symptoms of high estrogen. Medical News Today. Opgehaald op 23 mei 2023 van https://www.medicalnewstoday.com/articles/323280

WHAT DOES ESTROGEN DO? (n.d.). Endocrine Society. Opgehaald op 23 mei 2023 van https://www.endocrine.org/-/media/endocrine/files/patient-engagement/infographics/what_does_estrogen_do.pdf

Wilson, D. R., & Burgess, L. (2018, January 17). Phytoestrogens: Benefits, risks, and food list. Medical

News Today. Op 26 mei 2023 ontleend aan https://www.medicalnewstoday.com/articles/320630