Seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA’s), zoals chlamydia, gonorroe of syfilis, vormen wereldwijd een groot gezondheidsprobleem. In 2022 is het aantal gemelde gevallen van SOA’s in Europa aanzienlijk gestegen. Zo nam bijvoorbeeld het aantal meldingen van gonorroe (ook wel druiper genoemd) met 48% toe in vergelijking met het voorgaande jaar (ECDC, 2024).
Vaak verlopen deze aandoeningen zonder symptomen, wat het risico op onopgemerkte overdracht of langdurige complicaties vergroot. In dit artikel lees je hoe je een seksueel overdraagbare aandoening kunt herkennen, welke symptomen typisch zijn en hoe je jezelf effectief kunt beschermen.

Inhoudsopgave

• Wat is een seksueel overdraagbare aandoening (soa)?
• Hoe herken je een seksueel overdraagbare aandoening en welke symptomen treden op?
• Wanneer moet je je laten testen?
• Symptoomloze, onbehandelde SOA’s en lange termijn gevolgen
• Samenvatting

Wat is een seksueel overdraagbare aandoening (soa)?

Een seksueel overdraagbare aandoening is een infectie veroorzaakt door bacteriën, virussen, schimmels of parasieten die voornamelijk wordt overgedragen door onbeschermde seksuele handelingen. Overdrachtsroutes zijn vaginale, anale en orale seks, maar ook direct huidcontact. Sommige SOA’s kunnen ook worden overgedragen via bloed, besmette naalden of tijdens de bevalling. SOA’s worden ingedeeld op basis van het type ziekteverwekker:

Bron: WHO, 2024

Hoe herken je een seksueel overdraagbare aandoening en welke symptomen treden op?

In veel gevallen merken mensen niet dat ze besmet zijn met een SOA, omdat veel seksueel overdraagbare aandoeningen asymptomatisch verlopen of slechts milde klachten veroorzaken. Toch kunnen SOA’s ook zonder symptomen worden overgedragen en leiden tot gezondheidscomplicaties als de behandeling wordt uitgesteld. Ongeveer 50% van de mannen en 70% van de vrouwen die besmet zijn met chlamydia, vertonen geen symptomen (Mayo Clinic, 2024) .

Als er symptomen optreden, kunnen deze zich typisch als volgt uiten:

Sommige symptomen van seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA’s) komen bij zowel mannen als vrouwen voor. Veelvoorkomende klachten zijn bijvoorbeeld ongewone afscheiding uit de geslachtsdelen of de anus, een branderig gevoel of pijn bij het plassen, en jeuk of huidirritaties in de genitale of anale regio. Ook kunnen zweren, blaasjes of wratten voorkomen in het genitale gebied, de mond of rondom de anus. Bij sommige infecties treden daarnaast huiduitslag op het lichaam, de handpalmen of voetzolen op.

In de volgende tabel staan de geslachtsspecifieke symptomen vermeld:

Bij symptomen van een seksueel overdraagbare aandoening moet je meteen medische hulp zoeken, je laten testen en behandelen. Vermijd onbeschermde seks en informeer je huidige en eerdere sekspartners, zodat ook zij zich kunnen laten testen (Mayo Clinic, 2023, Cleveland Clinic, 2023).

Wanneer kunnen symptomen van een seksueel overdraagbare aandoening optreden?

De incubatietijden geven aan hoe lang het theoretisch kan duren voordat de eerste symptomen optreden. Veel SOA’s verlopen echter asymptomatisch en veroorzaken geen klachten.

• Chlamydia: 1 tot 3 weken
• Gonorroe (druiper): 2 tot 7 dagen
• Syfilis: 10 tot 90 dagen
• Genitale herpes: 2 tot 12 dagen
• Trichomoniasis: 4 tot 28 dagen
• HPV: weken tot maanden (vaak zonder symptomen)

Het kennen van de incubatietijden helpt om asymptomatische infecties beter te herkennen en vroegtijdig actie te ondernemen. Zo kunnen complicaties en verdere verspreiding van de infectie worden voorkomen (Cleveland Clinic, 2024).

Wanneer moet je je laten testen?

Een test op een seksueel overdraagbare aandoening (SOA) moet in specifieke situaties worden uitgevoerd om infecties vroegtijdig op te sporen en verdere verspreiding te voorkomen. Hier zijn de belangrijkste redenen om je te laten testen:

1. Na onbeschermde seks: Het risico op een SOA is aanzienlijk verhoogd als je geen beschermingsmiddelen zoals condooms of beflapjes hebt gebruikt.
2. Bij symptomen: Klachten zoals ongewone afscheiding, pijn bij het plassen of huidveranderingen in de genitale regio moeten zo snel mogelijk medisch worden onderzocht.
3. Na een nieuwe partner: Een test vóór het begin van een nieuwe seksuele relatie biedt zekerheid voor beide partners.
4. Als je partner een SOA heeft: Ook zonder klachten is een test noodzakelijk, omdat veel infecties asymptomatisch verlopen. Het kan gebeuren dat je elkaar steeds opnieuw besmet als slechts één partner wordt behandeld.
5. Regelmatig binnen risicogroepen: Personen met veel wisselende sekspartners of mannen die seks hebben met mannen wordt aangeraden zich regelmatig te laten testen, bij voorkeur elke 3-6 maanden.
6. Tijdens de zwangerschap: Om het risico op overdracht naar het kind te minimaliseren, wordt een SOA-test aanbevolen als onderdeel van de preventieve zorg.

Bron: CDC, 2024

In Nederland kun je je laten testen op seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA’s) bij je huisarts of bij de GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst). Daarnaast zijn er zelftests beschikbaar, zoals die van Homed-IQ, die je gemakkelijk en anoniem thuis kunt uitvoeren.

Symptoomloze, onbehandelde SOA’s en lange termijn gevolgen

Symptoomloze SOA’s vormen een aanzienlijk gezondheidsrisico, omdat ze onopgemerkt en onbehandeld kunnen worden doorgegeven. Dit vergroot het risico op ernstige langetermijncomplicaties, zoals:

• Onvruchtbaarheid: Vooral chlamydia en gonorroe kunnen bij vrouwen onbehandeld leiden tot een bekkenontsteking (Pelvic Inflammatory Disease, PID), wat schade aan de eileiders veroorzaakt en onvruchtbaarheid kan veroorzaken.
• Chronische pijn: Langdurige ontstekingen in de genitale en bekkenregio zijn een veelvoorkomende complicatie van onbehandelde SOA’s.
• Verhoogd risico op hiv: Sommige SOA’s, zoals herpes of syfilis, verhogen door ontstekingen en huidbeschadigingen de kans op hiv-overdracht.
• Kanker: Bepaalde hoogrisico-HPV-typen kunnen op de lange termijn baarmoederhalskanker of andere vormen van kanker, zoals anuskanker, veroorzaken.
• Zwangerschapscomplicaties: Onbehandelde infecties tijdens de zwangerschap kunnen leiden tot miskramen, vroeggeboortes of infecties bij de pasgeborene.

Bronnen: Cleveland Clinic, 2021; YaleMedicine, 2024

Samenvatting

Seksueel overdraagbare aandoeningen, zoals chlamydia, gonorroe of syfilis, verlopen vaak zonder symptomen, wat de diagnose en preventie bemoeilijkt. Typische symptomen zoals ongewone afscheiding, een branderig gevoel bij het plassen of huidveranderingen kunnen, afhankelijk van de infectie, met verschillende incubatietijden optreden. Een vroege SOA-test, vooral na onbeschermde seks of bij symptomen, is cruciaal om infecties op te sporen en langetermijngevolgen zoals onvruchtbaarheid of een verhoogd risico op hiv te voorkomen.

Bronnen

Sexually transmitted diseases (STDs) – Symptoms and causes. (2023, September 8). Mayo Clinic. Retrieved November 26, 2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sexually-transmitted-diseases-stds/symptoms-causes/syc-20351240

Sexually Transmitted Infections (STIs) > Fact Sheets. (n.d.). Yale Medicine. Retrieved November 26, 2024, from https://www.yalemedicine.org/conditions/sexually-transmitted-diseases

Sexually Transmitted Infections (STIs): Sexually Transmitted Diseases (STDs). (n.d.). Cleveland Clinic. Retrieved November 26, 2024, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9138-sexually-transmitted-diseases–infections-stds–stis

STI cases on the rise across Europe. (2024, March 7). European Centre for Disease Prevention and Control. Retrieved November 26, 2024, from https://www.ecdc.europa.eu/en/news-events/sti-cases-rise-across-europe

Torgovnik, J. (2024, May 21). Sexually transmitted infections (STIs). World Health Organization (WHO). Retrieved November 26, 2024, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/sexually-transmitted-infections-%28stis%29