Het verschil tussen seksueel overdraagbare infecties (SOI’s) en seksueel overdraagbare ziekten (SOA’s) is belangrijk om beter inzicht te krijgen in deze gezondheidsrisico’s. SOI’s omvatten alle infecties die via seksueel contact worden overgedragen, ook als ze geen symptomen veroorzaken. Een SOA daarentegen ontstaat pas wanneer een infectie zichtbare symptomen en ziekteverschijnselen veroorzaakt. In het Nederlands wordt de term “SOA” (seksueel overdraagbare aandoening) verkozen boven “SOI” (seksueel overdraagbare aandoening) omdat deze term bekender is en de mogelijke gezondheidseffecten van deze ziekten weergeeft. SOA omvat daarom niet alleen seksueel overdraagbare infecties, maar ook ziekten.

Inhoudsopgave

• Uitleg van de termen infectie en ziekte
• Wat is het verschil tussen SOA en SOI?
  • Een voorbeeld – humaan papillomavirus
• Welke SOA´s zijn er?
• Welke symptomen treden op bij SOI’s en SOA’s?
• Diagnostische methoden
• Behandeling
• Samenvatting

Uitleg van de termen infectie en ziekte

Een infectie verwijst naar het binnendringen en vermenigvuldigen van ziekteverwekkers (zoals bacteriën, virussen, schimmels of parasieten) in het lichaam. Dit activeert het immuunsysteem, vaak zonder zichtbare symptomen. Een ziekte ontstaat wanneer de infectie het evenwicht in het lichaam verstoort en zichtbare symptomen of functiestoornissen veroorzaakt (Cleveland Clinic, 2022).

Wat is het verschil tussen SOA en SOI?

De correcte termen zijn SOI (seksueel overdraagbare infectie) en SOA (seksueel overdraagbare aandoening of ziekte). Een SOI ontstaat wanneer ziekteverwekkers via seksueel contact (oraal, anaal, vaginaal) het lichaam binnendringen en zich daar vermenigvuldigen. Een SOI hoeft geen symptomen te veroorzaken en kan onopgemerkt blijven, maar kan toch worden overgedragen en op lange termijn gezondheidsproblemen en complicaties veroorzaken.

Een SOA is een vergevorderde vorm van een SOI. Het ontstaat wanneer de infectie symptomen veroorzaakt en het lichaam zo belast dat er merkbare klachten optreden, zoals pijn of afscheiding. Elke SOA is dus het gevolg van een SOI, maar niet elke SOI leidt tot een SOA (CDC, 2024).

Een voorbeeld – humaan papillomavirus

Bij HPV (humaan papillomavirus) wordt het verschil tussen een SOI en een SOA duidelijk. Veel mensen – ongeveer 80% van de seksueel actieve bevolking – raken geïnfecteerd met HPV zonder ooit symptomen te ervaren. In deze gevallen blijft HPV een stille infectie (SOI) die in 90% van de gevallen vanzelf verdwijnt. Bij sommige mensen ontwikkelt zich echter een ziekte (SOA), bijvoorbeeld in de vorm van genitale wratten of – in zeldzame gevallen – kanker, zoals baarmoederhalskanker, als de infectie langdurig aanwezig blijft. HPV laat zien dat een SOI niet altijd tot een SOA leidt; dit hangt onder andere af van de individuele immuunrespons en het type virus (NHS, 2022).

Welke term wordt vaker gebruikt?

In veel landen wordt de term “SOI” (seksueel overdraagbare infectie) steeds vaker gebruikt, omdat deze nauwkeuriger beschrijft dat veel infecties zonder symptomen verlopen en niet altijd zichtbare ziekten (SOA’s) veroorzaken. In Nederland blijft de term “SOA” echter het meest gangbaar. Het is belangrijk te benadrukken dat een SOI ook zonder symptomen kan voorkomen, wat het belang onderstreept van preventie en regelmatige gezondheidscontroles, zelfs bij afwezigheid van klachten (Cleveland Clinic, 2022).

Welke SOA’s zijn er?

De meest voorkomende seksueel overdraagbare infecties en aandoeningen worden veroorzaakt door verschillende ziekteverwekkers:

Bron: WHO, 2024

Welke seksueel overdraagbare infecties ontwikkelen zich vaak tot een SOA?

Sommige SOI’s leiden, indien onbehandeld, vaak tot SOA’s met soms ernstige gezondheidsgevolgen. Deze omvatten:

1. HPV – (Humaan papillomavirus Bepaalde HPV-typen kunnen genitale wratten veroorzaken of op de lange termijn het risico op kanker, zoals baarmoederhalskanker, verhogen.
2. HIV – Zonder behandeling kan HIV zich ontwikkelen tot aids, waardoor het immuunsysteem ernstig verzwakt raakt en het lichaam vatbaar wordt voor infecties en bepaalde vormen van kanker.
3. Syfilis – Onbehandeld kan syfilis in een laat stadium ernstige orgaanschade en neurologische problemen veroorzaken.
4. Gonorroe (druiper) – Kan zich onbehandeld door het hele lichaam verspreiden en leiden tot onvruchtbaarheid en chronische bekkenontstekingen.
5. Hepatitis B – Deze infectie kan chronisch worden en uiteindelijk levercirrose of leverkanker veroorzaken.

SOA’s vereisen vroege opsporing en behandeling om en mogelijke langetermijnschade te voorkomen (Cleveland Clinic, 2022).

Welke symptomen treden op bij SOA’s?

De symptomen van SOA’s kunnen sterk variëren afhankelijk van de ziekteverwekker, maar enkele veelvoorkomende tekenen zijn:

• Ongewone afscheidinguit de penis, vagina of anus (troebel, etterig of met een onaangename geur)
• Pijn of branderigheid bij het plassen, vaak moeten plassen
• Jeuk of roodheid in de genitale zone
• Milde pijn in de onderbuik of een drukkend gevoel in het bekkengebied
• Huiduitslag of blaasjes in de genitale, anale of mondstreek (bijvoorbeeld herpes)
• Onregelmatig bloedverlies buiten de menstruatie (bij vrouwen)

Ernstige symptomen van onbehandelde SOA’s zijn onder meer chronische onderbuikspijn, gezwollen lymfeklieren in de lies, uitgebreide huiduitslag (bijvoorbeeld bij syfilis), geelzucht (bij hepatitis B) en zweren in de genitale regio. Gevorderde HIV-infecties leiden vaak tot extreme vermoeidheid, nachtzweten en ernstige immuunzwakte, wat het risico op ernstige infecties en kanker verhoogt (Medline Plus, 2024).

Diagnostische methoden

SOA´s worden vastgesteld door middel van specifieke tests, afhankelijk van het type infectie. Dit zijn onder andere:

1. Urineonderzoek (bijvoorbeeld voor chlamydia en gonorroe)
2. Bloedonderzoek (bijvoorbeeld voor HIV, syfilis, hepatitis)
3. Uitstrijkjes (bijvoorbeeld voor HPV of herpes) uit de genitale, keel- of anale regio
4. Lichamelijke onderzoeken om symptomen zoals huiduitslag of zweren vast te stellen

Regelmatige controles zijn vooral belangrijk omdat veel SOA’s zonder symptomen verlopen. In Nederland kun je je laten testen bij de huisarts, een GGD-locatie of bij gespecialiseerde klinieken zoals een Sense-spreekuur. Ook zijn er zelftesten voor thuisgebruik beschikbaar (Medline Plus, 2024).

Wil je zelf een overzicht krijgen?

Regelmatige tests op SOA’s zijn vooral belangrijk voor mensen met wisselende seksuele partners, in nieuwe relaties of na onbeschermde seks. Deze tests zijn de veiligste manier om verborgen infecties op te sporen, vaak zonder symptomen, en zo mogelijke langetermijngevolgen en onbewuste verspreiding te voorkomen. Met Homed-IQ kun je bijvoorbeeld een uitgebreide SOA-test doen voor veelvoorkomende seksueel overdraagbare infecties of je gericht laten testen op specifieke infecties, zoals HPV (voor vrouwen) of chlamydia, en dat allemaal vanuit huis.

Behandeling

De behandeling van een seksueel overdraagbare infectie of ziekte verschilt per ziekteverwekker:

• Bacteriële SOA’s (zoals chlamydia, gonorroe, syfilis): Worden meestal succesvol behandeld met antibiotica. Het is belangrijk de medicatie volledig in te nemen om de infectie volledig te bestrijden en resistentie te voorkomen. Seksuele partners moeten worden geïnformeerd en ook worden behandeld om herinfectie te voorkomen. Tijdens de behandeling wordt aangeraden seksuele contacten te vermijden.
• Virale SOA´s (zoals herpes, HPV, HIV): Antivirale medicijnen worden gebruikt om de virale lading te verminderen en symptomen te verlichten. Bij herpes kunnen uitbraken worden gecontroleerd en de overdracht worden verminderd. HIV vereist een levenslange therapie om het virus te onderdrukken, waardoor de ziekte langzamer vordert en de overdrachtskans minimaal wordt. Volledige genezing is bij de meeste virale STI’s echter niet mogelijk.
• Parasitische SOA’s (zoals trichomoniasis): Antiparasitaire medicijnen worden gebruikt om de parasiet te doden.

Bron: WHO, 2024

Samenvatting

Seksueel overdraagbare infecties en seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA’s) verschillen in de vraag of een infectie symptomen veroorzaakt. Een seksueel overdraagbare infecties ontstaat wanneer ziekteverwekkers het lichaam binnendringen en zich vermenigvuldigen, vaak zonder symptomen. Er is sprake van een seksueel overdraagbare aandoening als de infectie het lichaam merkbaar aantast en symptomen veroorzaakt. In Nederland wordt de term SOA ook gebruikt voor zowel de infectie als de ziekte.

Bronnen

About Sexually Transmitted Infections (STIs) | STI. (2024, March 25). CDC. Retrieved November 8, 2024, from https://www.cdc.gov/sti/about/index.html

Human papillomavirus (HPV). (n.d.). NHS. Retrieved November 8, 2024, from https://www.nhs.uk/conditions/human-papilloma-virus-hpv/

Infectious Disease: Types, Causes & Treatments. (n.d.). Cleveland Clinic. Retrieved November 8, 2024, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17724-infectious-diseases

Sexually Transmitted Infections | STD | Venereal Disease. (2024, June 26). MedlinePlus. Retrieved November 8, 2024, from https://medlineplus.gov/sexuallytransmittedinfections.html

Torgovnik, J. (2024, May 21). Sexually transmitted infections (STIs). World Health Organization (WHO). Retrieved November 8, 2024, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/sexually-transmitted-infections-%28stis%29

Torgovnik, J. (2024, May 21). Sexually transmitted infections (STIs). World Health Organization (WHO). Retrieved November 8, 2024, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/sexually-transmitted-infections-(stis)

What’s an STI vs. STD? (2022, November 29). Cleveland Clinic Health Essentials. Retrieved November 8, 2024, from https://health.clevelandclinic.org/sti-vs-std