Overgangsklachten: Symptomen voor en na de menopauze

De overgang is een natuurlijke levensfase die bij vrouwen meestal begint tussen de 45 en 55 jaar. Hoewel de menopauze – het definitieve uitblijven van de menstruatie – vaak als het centrale moment wordt beschouwd, vinden er al eerder hormonale veranderingen plaats die het lichaam beïnvloeden. Ook na de menopauze kunnen er overgangsklachten optreden, omdat het lichaam zich aan de nieuwe hormonale situatie aanpast.

In dit artikel lees je welke symptomen in de verschillende fasen van de overgang kunnen optreden en welke maatregelen helpen om je gezondheid in deze levensfase zo goed mogelijk te ondersteunen.

Inhoudsopgave

• Wat zijn de overgang?
• Overgangsklachten – welke symptomen komen voor?
• Hoe lang duren opvliegers tijdens de overgang?
• Behandeling en tips voor overgangsklachten – de juiste strategie vinden
• Samenvatting

Wat zijn de overgang?

De overgang, ook wel het klimakterium genoemd, is een natuurlijke fase in het leven van een vrouw waarin de vruchtbaarheid geleidelijk afneemt. Het begint meestal tussen de 45 en 55 jaar en duurt meerdere jaren. In deze periode vinden er hormonale veranderingen plaats, vooral een afname van de productie van de vrouwelijke geslachtshormonen oestrogeen en progesteron. De overgang kan worden onderverdeeld in drie fasen:

• Perimenopauze: Deze fase kan al meerdere jaren voor de werkelijke menopauze beginnen. Het hormoonspiegel varieert, wat kan leiden tot onregelmatige menstruatiecycli en eerste klachten zoals opvliegers.
• Menopauze: De menopauze verwijst naar het moment waarop de laatste menstruatie plaatsvindt. Omdat dit moment pas achteraf kan worden vastgesteld, wordt een vrouw als in de menopauze beschouwd als haar menstruatie minstens twaalf maanden achter elkaar is uitgebleven.
• Postmenopauze: Na de menopauze stabiliseren de hormoonwaarden zich op een permanent lager niveau. Het lichaam past zich aan deze nieuwe toestand aan, die blijft bestaan tot het einde van het leven.

Elke vrouw doorloopt deze fasen op haar eigen manier, zowel wat betreft het moment als de klachten die ermee gepaard kunnen gaan (WHO,2024).

Overgangsklachten – welke symptomen komen voor?

De overgang gaat gepaard met verschillende lichamelijke en emotionele veranderingen die worden veroorzaakt door de hormonale veranderingen in het lichaam. De aard en intensiteit van de symptomen kunnen sterk variëren per persoon. Terwijl sommige vrouwen slechts geringe veranderingen merken, hebben anderen last van meer uitgesproken klachten. Opvliegers en nachtzweten behoren tot de meest voorkomende symptomen van de overgang, gevolgd door slaapproblemen, vermoeidheid, stemmingswisselingen en vaginale droogheid (Wang et al., 2021). De symptomen kunnen in verschillende categorieën worden onderverdeeld:

Hormonale en lichamelijke veranderingen:

• Onregelmatige menstruatie: In de perimenopauze wordt de cyclus steeds onregelmatiger, totdat de menstruatie uiteindelijk helemaal uitblijft.
• Opvliegers en nachtzweten: Plotselinge warmteflitsen, vaak gepaard met hartkloppingen en zweten, komen vooral voor in de perimenopauze.
• Gewichtstoename en veranderde stofwisseling: Door hormonale veranderingen vertraagt de stofwisseling, waardoor het lichaam vet meer in de buik opslaat. Tegelijkertijd kan de lichaamssamenstelling veranderen, met een afname van spiermassa en een toename van het vetpercentage.
• Huid en haar: Het dalende oestrogeenniveau zorgt ervoor dat de huid minder vocht vasthoudt en haar stevigheid verliest, waardoor de huid droger en gevoeliger wordt. Ook kan het haar dunner worden en in volume afnemen.

Psychische en emotionele symptomen:

• Stemmingswisselingen: Veranderingen in de hormoonbalans kunnen de emoties beïnvloeden, wat leidt tot prikkelbaarheid, nervositeit of verdriet.
• Slaapproblemen: Veel vrouwen melden moeite met in slaap vallen of doorslapen, vaak versterkt door nachtelijk zweten.
• Concentratieproblemen en vergeetachtigheid: Hormonale veranderingen kunnen ook invloed hebben op de mentale prestaties, wat zich kan uiten in af en toe vergeetachtigheid of concentratieproblemen.

Langdurige effecten op de gezondheid:

• Botdichtheid en risico op osteoporose: Omdat oestrogeen een belangrijke rol speelt in de botstofwisseling, neemt het risico op osteoporose toe na de menopauze.
• Hart- en vaatziekten: Oestrogeen heeft een beschermend effect op de bloedvaten. Omdat het hormoonspiegel in de overgang daalt, neemt het risico op hoge bloeddruk, arteriosclerose en andere hart- en vaatziekten toe (John Hopkins, 2024; Cleveland Clinic, 2024).
• Urine-incontinentie en vaginale droogheid: Het oestrogeentekort kan de slijmvliezen en de elasticiteit van het weefsel beïnvloeden, wat kan leiden tot droogheid, jeuk of frequentere aandrang om te urineren.

Bron: NHS, 2022

Hoe lang duren opvliegers tijdens de overgang?

Opvliegers behoren tot de meest voorkomende overgangsklachten, maar de duur en intensiteit kunnen sterk variëren per persoon.

• Enkele opvlieger: Een opvlieger duurt meestal tussen de 30 seconden en 10 minuten. Het begint vaak met een plotseling warm gevoel in de bovenste romp en het gezicht, gevolgd door zweten en soms hartkloppingen.
• Totale duur tijdens de overgang: Gemiddeld duren opvliegers 4 tot 7 jaar, maar bij sommige vrouwen kunnen ze meer dan 10 jaar aanhouden.

Sommige vrouwen ervaren alleen af en toe opvliegers, terwijl anderen dagelijks meerdere episodes hebben, vooral in de perimenopauze.

Behandeling en tips voor overgangsklachten – de juiste strategie vinden

Elke vrouw ervaart de overgang anders, en er is geen universele oplossing. Hoewel het een natuurlijke fase in het leven van een vrouw is, kunnen de bijbehorende klachten de levenskwaliteit aanzienlijk beïnvloeden. Terwijl sommige vrouwen goed omgaan met veranderingen in hun levensstijl, hebben anderen medische ondersteuning nodig.

1 – Natuurlijke maatregelen en veranderingen in levensstijl

• Gezonde voeding: Een evenwichtige voeding met veel fruit, groenten, volkorenproducten en gezonde vetten kan helpen om de hormoonbalans te ondersteunen. Vooral belangrijk zijn calcium (bijv. in zuivelproducten, boerenkool) en vitamine D (bijv. in vette vis zoals zalm of eieren) ter preventie van osteoporose.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Sport helpt niet alleen bij het behouden van een gezond gewicht, maar bevordert ook de stofwisseling, behoudt de gezondheid van de botten en helpt stemmingswisselingen in balans te brengen. Aanbevolen worden duuractiviteiten zoals wandelen of zwemmen, evenals krachttraining om de spieren te versterken.
• Voldoende slaap: Een regelmatig slaapritme en een ontspannende avondroutine kunnen helpen om slaapproblemen te verminderen. Een koel slaapkamertje en ademende beddengoed zijn vooral nuttig bij nachtzweten.
• Stressvermindering: Ontspanningstechnieken zoals yoga, meditatie of ademhalingsoefeningen kunnen helpen om nervositeit en stemmingswisselingen te verlichten.
• Beperkingen van genotmiddelen: Alcohol, cafeïne en pittig eten kunnen opvliegers verergeren. Het kan nuttig zijn om deze in beperkte mate te consumeren of helemaal te vermijden.

Bron: NHS, 2022

2 – Plantaardige en alternatieve behandelingen

Plantaardige middelen zoals fyto-oestrogenen uit soja, lijnzaad of rode klaver kunnen een oestrogeenachtige werking hebben en milde klachten verlichten. Omdat ze interacties met medicijnen kunnen hebben, is medisch advies aanbevolen. Ook mindfulness-technieken en in zeer belastende gevallen gedragstherapie kunnen helpen om stress te verminderen en emotionele veranderingen beter te beheren (Oxford Health, 2024).

3 – Hormontherapie (HRT) – voor wie is het geschikt?

In sommige gevallen kan hormonale vervangende therapie (HRT) zinvol zijn. Hierbij worden oestrogeen of een combinatie van oestrogeen en progestageen (een hormoon dat de werking van oestrogeen compenseert en het baarmoederslijmvlies beschermt) toegediend om klachten zoals opvliegers, slaapproblemen of osteoporose te voorkomen.

Voordelen:

• Effectief bij ernstige overgangsklachten
• Beschermt tegen botverlies (osteoporose)
• Kan het risico op bepaalde aandoeningen zoals darmkanker verlagen

Mogelijke risico’s:

• Verhoogd risico op trombose, beroertes en bepaalde vormen van kanker
• Niet geschikt voor vrouwen met een voorgeschiedenis van borstkanker of bloedstollingsstoornissen

Hormonale therapie moet altijd individueel met een arts besproken worden en regelmatig worden gecontroleerd (Mayo Clinic, 2022).

Hormonale veranderingen in de gaten houden

De overgang brengt veel lichamelijke veranderingen met zich mee, die vaak gepaard gaan met klachten zoals opvliegers, slaapproblemen of stemmingswisselingen. Een Menopauze Test kan je helpen om je hormoonspiegel beter te begrijpen en te bepalen in welke fase van de overgang je je bevindt. Dit kan een waardevolle basis zijn om gerichte maatregelen te nemen ter verlichting van klachten of om met je arts te praten over mogelijke behandelingsopties.

Samenvatting

De overgang brengt veel lichamelijke veranderingen met zich mee, die vaak gepaard gaan met klachten zoals opvliegers, slaapproblemen of stemmingswisselingen. Een overgangsbloedtest kan je helpen om je hormoonspiegel beter te begrijpen en te bepalen in welke fase van de overgang je je bevindt. Dit kan een waardevolle basis zijn om gerichte maatregelen te nemen ter verlichting van klachten of om met je arts te praten over mogelijke behandelingsopties.

Bronnen

How Estrogen Impacts Heart Health. (2024, February 6). Cleveland Clinic Health Essentials. Retrieved February 4, 2025, from https://health.clevelandclinic.org/estrogen-and-heart-health

Menopause. (2024, October 16). World Health Organization (WHO). Retrieved February 4, 2025, from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/menopause

Menopause and the Cardiovascular System. (n.d.). Johns Hopkins Medicine. Retrieved February 4, 2025, from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/menopause-and-the-cardiovascular-system

Menopause – Symptoms. (n.d.). NHS. Retrieved February 4, 2025, from https://www.nhs.uk/conditions/menopause/symptoms/

Menopause – Things you can do. (n.d.). NHS. Retrieved February 4, 2025, from https://www.nhs.uk/conditions/menopause/things-you-can-do/

Wang, Xueyin PhD1; Wang, Linhong MD2; Di, Jiangli PhD3; Zhang, Xiaosong PhD1;

Zhao, Gengli MD1. Prevalence and risk factors for menopausal symptoms in

middle-aged Chinese women: a community-based cross-sectional study.

Menopause 28(11):p 1271-1278, November 2021. | DOI: 10.1097/GME.0000000000001850