In de wereld van hormonen speelt oestrogeen een cruciale rol, vooral met betrekking tot de gezondheid van vrouwen. Oestrogeen is echter niet alleen belangrijk voor vrouwen, maar beïnvloedt ook een aantal processen in het lichaam van mannen. Wil je meer weten over oestrogeen en specifieke aandoeningen zoals oestrogeentekort en oestrogeendominantie? Lees er alles over in deze blog.

Inhoudsopgave

• Wat zijn oestrogenen?
• Welke functie hebben oestrogenen?
• Oestrogenen tijdens de menopauze
• Wat is oestrogeentekort?
• Wat zijn de oorzaken van oestrogeentekort?
• Lage oestrogeenspiegels bij mannen
• Wat zijn de symptomen van oestrogeentekort?
• Oestrogeendeficiëntie en andere ziekten
• Hoe kan een oestrogeentekort worden behandeld?
• Wat is oestrogeendominantie?
• Wat zijn de symptomen van oestrogeendominantie?
• Wat zijn de oorzaken van oestrogeendominantie?
• Hoe wordt oestrogeendominantie behandeld?
• Samenvatting

Wat zijn oestrogenen?

Oestrogenen zijn een groep hormonen die bij vrouwen voornamelijk in de eierstokken worden geproduceerd, maar bij mannen ook in kleinere hoeveelheden in de testikels. Maar vetweefsel scheidt ook oestrogenen af. Deze hormonen zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling en regulering van het vrouwelijke voortplantingssysteem en secundaire geslachtskenmerken, maar beïnvloeden ook tal van andere processen in het menselijk lichaam. Oestron of E1 is een vorm die het lichaam produceert na de menopauze. Oestradiol of E2 is de meest voorkomende vorm en komt in het lichaam voor tijdens de voortplantingsperiode, bijvoorbeeld tijdens de puberteit. Oestriol of E3 is een vorm die voorkomt tijdens de zwangerschap. Er is ook oestrool of E4, dat alleen voorkomt in het lichaam van zwangere vrouwen (Endocrine Society, 2022).

Welke functie hebben oestrogenen?

Oestrogenen spelen een rol op veel gebieden van het lichaam, maar de belangrijkste reproductieve functies die oestrogeen vervult bij vrouwen, zijn onder andere:

1. Ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken
2. Regeling van de menstruatiecyclus
3. Bevordert processen tijdens de zwangerschap
4. Inductie van de menopauze

Bij mannen regelt oestrogeen de geslachtsdrift, de spermaproductie en het vermogen om een erectie te krijgen. Dit is niet alleen de verantwoordelijkheid van het hormoon testosteron, dat vaak bekendstaat als het “mannelijke” hormoon.

Oestrogeen heeft ook verschillende niet-reproductieve functies bij mannen en vrouwen, waaronder:

1. Invloed op de gezondheid van botten
2. Bescherming van het het cardiovasculaire systeem
3. Ondersteuning van de huidgezondheid
4. Invloed op stemming en welzijn

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Oestrogenen tijdens de menopauze

De menopauze die op natuurlijke wijze optreedt (natuurlijke menopauze), is een normaal onderdeel van het ouder worden en wordt gedefinieerd als een volledig jaar zonder menstruatiebloeding. De menopauze is een periode waarin de hormoonspiegels van een vrouw aanzienlijk veranderen, wat het einde betekent van de vruchtbare periode. Naarmate een vrouw ouder wordt, produceren de eierstokken minder oestrogeen. Als dit afneemt begint de menstruatiecyclus te veranderen, wordt deze onregelmatig en stopt uiteindelijk (Cleveland Clinic, 2021). De gemiddelde leeftijd van de menopauze ligt rond de 51 jaar en bij vrouwen die roken, treedt de menopauze gemiddeld 2 jaar eerder op (Whitcomb et al., 2018). Er kunnen ook lichamelijke veranderingen optreden wanneer het lichaam zich aanpast aan de verschillende hormoonniveaus, wat leidt tot symptomen zoals opvliegers, nachtelijke wisselingen en stemmingswisselingen, droge huid en vaginaal ongemak (Johns Hopkins, 2023).

Wat is oestrogeentekort?

Een oestrogeentekort betekent dat de oestrogeen niveaus in het lichaam lager zijn dan normaal. Te lage oestrogeenspiegels over een lange periode kunnen symptomen veroorzaken die de kwaliteit van leven beïnvloeden en gezondheidsproblemen met zich meebrengen.

Wat zijn de oorzaken van oestrogeentekort?

Mogelijke oorzaken van lage oestrogeenspiegels bij vrouwen zijn onder andere:

• Menopauze: De meest voorkomende oorzaak van lage oestrogeenspiegels bij vrouwen is het natuurlijke verouderingsproces. Met het begin van de menopauze produceren de eierstokken minder oestrogeen. Dit is een natuurlijk proces en treft elke vrouw op verschillende leeftijden (Cleveland Clinic, 2022).
• Auto-immuunziekten: Er zijn ook bepaalde auto-immuunziekten die de eierstokken aanvallen en ervoor zorgen dat ze niet voldoende oestrogeen produceren. Dit is bijvoorbeeld het geval bij primaire insufficiëntie van de eierstokken, waarbij de oestrogeenspiegel vroeg daalt en de menstruatie uitblijft. De menopauze treedt dan in voor het 40e levensjaar (Mayo Clinic, 2021).
• Eetstoornissen: Anorexia nervosa (anorexia nervosa) en andere eetstoornissen kunnen de productie van geslachtshormonen, waaronder oestrogeen, verstoren. De ondervoeding die gepaard gaat met eetstoornissen kan de normale eierstokfunctie remmen en leiden tot lage oestrogeenspiegels (Schorr & Miller, 2016).
• Hypothalamische amenorroe: Bij stress (zoals bij intensief sporten) en onvoldoende inname van voedingsstoffen kan hypothalamus amenorroe optreden. Hierbij geven de hersenen niet genoeg hormonen af om de oestrogeenproductie in de eierstokken te activeren. Hierdoor stopt de menstruatie volledig. Vooral vrouwen die intensief aan duurtraining doen, zijn hier gevoelig voor (De Souza et al., 2014).
• Behandelingen die invloed hebben op de eierstokken:
  • Hysterectomie of oophorectomie: Dit zijn chirurgische ingrepen waarbij de baarmoeder (hysterectomie) of een of beide eierstokken (oophorectomie) worden verwijderd. Aangezien deze organen betrokken zijn bij de productie van oestrogeen, leiden deze ingrepen tot een onmiddellijke en aanzienlijke daling van de oestrogeenspiegels (American College of Obstetricians and Gynecologists, 2020).
  • Chemotherapie en radiotherapie: deze behandelingen tegen kanker kunnen de eierstokken beschadigen en zo de productie van oestrogeen verminderen (Cleveland Clinic, 2022).
• Genetische factoren: Het syndroom van Turner is een genetische aandoening die alleen bij vrouwen voorkomt. Hierbij worden niet genoeg geslachtshormonen zoals oestrogeen aangemaakt (NIH, 2021).
• Aandoeningen van de hypofyse: De hypofyse scheidt hormonen af die de eierstokken instrueren om oestrogeen te produceren. Als de hypofyse niet genoeg van deze hormonen afscheidt, kan het lichaam niet genoeg oestrogeen produceren (Cleveland Clinic, 2022).

Lage oestrogeenspiegels bij mannen

Hoewel mannen veel minder oestrogeen produceren dan vrouwen, is dit hormoon ook voor hen belangrijk. Lage oestrogeenspiegels bij mannen kunnen het gevolg zijn van ondervoeding, obesitas, overmatige lichamelijke activiteit en chronische stress. Oestrogeenspiegels bij mannen kunnen ook worden beïnvloed door een aandoening die hypogonadisme wordt genoemd. Dit is een aandoening waarbij de testosteronproductie in de testikels afneemt. Aangezien een deel van het testosteron wordt omgezet in oestrogeen, kan een lagere productie van testosteron ook leiden tot lagere oestrogeenspiegels (Healthline, 2019). Je kunt je testosteronniveau snel en gemakkelijk zelf testen met onze testosterontest.

Wat zijn de symptomen van oestrogeentekort?

Symptomen kunnen variëren afhankelijk van de leeftijd en de oorzaak van het tekort. Bij vrouwen kunnen de volgende symptomen optreden:

1. Onregelmatige of gemiste menstruatie
2. Opvliegers en nachtelijk zweten
3. Slaapproblemen
4. Pijnlijke borsten
5. Stemmingswisselingen
6. Cognitieve stoornis
7. Gewichtstoename, vooral rond de buik
8. Vaginale droogheid en ongemak tijdens seks
9. Droge huid

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Sommige vrouwen hebben last van menstruele migraine, dat is hevige hoofdpijn vlak voor de menstruatie. Dit wordt veroorzaakt door de daling van oestrogeen. Een tekort aan oestrogeen bij mannen kan leiden tot symptomen zoals overtollig buikvet, weinig seksueel verlangen, erectiestoornissen en stemmingswisselingen (Endocrine Society, 2022).

Wil je zelf een overzicht krijgen?

Homed-IQ biedt een reeks hormoontests voor vrouwen die je eenvoudig vanuit huis kunt uitvoeren. Deze tests kunnen een handig hulpmiddel zijn om de hormoonbalans in de gaten te houden, vooral als het gaat om hormonen zoals oestrogeen. Door regelmatig te testen met Homed-IQ kunnen vrouwen hun oestrogeenspiegel in de gaten houden en eventuele onregelmatigheden vroegtijdig herkennen. Hierdoor kan je proactief reageren op veranderingen in je lichaam.

Oestrogeendeficiëntie en andere ziekten

De grote invloed van oestrogeen op het lichaam laat zien hoe belangrijk het is in de regulatie van talloze lichaamsfuncties, maar ook een licht op de mogelijke risico’s die gepaard gaan met een verstoorde balans van dit hormoon. Een verminderde oestrogeenproductie kan ernstige gevolgen hebben en het risico op andere complicaties en ziekten verhogen.

• Osteoporose: Oestrogeen speelt een sleutelrol bij de botvorming. Als de oestrogeenspiegel daalt, kan dit leiden tot een onbalans in botaanmaak en -afbraak. Dit kan leiden tot osteoporose, wat wordt gekenmerkt door broze en zwakke botten die gemakkelijk breken.
• Hartaandoeningen: Oestrogeen heeft een beschermend effect op het hart. Het helpt de binnenwanden van de slagaders soepel te houden en bevordert gezonde bloedvaten. Wanneer de oestrogeenspiegel daalt, kunnen deze beschermende effecten afnemen, waardoor het risico op hartaandoeningen toeneemt.
• Cognitie: Er is ook wetenschappelijk bewijs dat suggereert dat lage oestrogeenspiegels geassocieerd worden met een verhoogd risico op neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte van Alzheimer. Oestrogeen lijkt een neuroprotectief effect te hebben en een tekort aan oestrogeen kan de veroudering van de hersenen versnellen en de vatbaarheid voor dergelijke ziekten vergroten (Sherwin, 2003).

Het is belangrijk op te merken dat lage oestrogeenspiegels niet altijd leiden tot deze aandoeningen. Er zijn vaak meerdere factoren betrokken bij de ontwikkeling van deze aandoeningen. Als je symptomen merkt die kunnen wijzen op een laag oestrogeengehalte, praat dan met een arts over vervolgonderzoek en behandeling.

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Hoe kan een oestrogeentekort worden behandeld?

De behandeling voor een laag oestrogeengehalte hangt af van de onderliggende oorzaak en de individuele behoeften van de persoon in kwestie. Veel voorkomende behandelingen voor een laag oestrogeengehalte zijn:

1- Hormoon Substitutie Therapie (HST).

Hormoontherapie (HST) is een behandeling die wordt gebruikt om de symptomen van de menopauze te verlichten. Hierbij wordt via medicatie oestrogeen ingenomen om de hormoonspiegels in het lichaam te verhogen en zo symptomen zoals opvliegers, stemmingswisselingen en vaginale droogheid te verlichten. HST kan ook helpen om het risico op osteoporose te verminderen. Het is echter niet geschikt voor elke vrouw en moet altijd worden uitgevoerd onder toezicht van een arts die de risico’s en voordelen afweegt (NHS, 2022).

Wat zijn de risico’s van HST?

Hormoontherapie kan het risico op bepaalde aandoeningen zoals hartaandoeningen, beroertes, bloedstolsels en borstkanker verhogen. De risico’s zijn echter afhankelijk van factoren zoals leeftijd; het type hormoontherapie en de medische voorgeschiedenis. Al deze risico’s moeten door jou en je arts worden overwogen bij de beslissing of hormoontherapie geschikt voor je is (Mayo Clinic, 2022).

2- Oestrogeencrème of -gel

Voor vrouwen die alleen last hebben van plaatselijke symptomen van de menopauze, zoals vaginale droogheid en ongemak tijdens het vrijen, kan oestrogeen ook op een andere manier worden ingenomen. Dit kan in de vorm van een pil, pleister, gel, vaginale crème of een zetpil of ring met langzame afgifte die in de vagina wordt ingebracht. Praat met een arts om de juiste vorm van behandeling voor jou te vinden (Mayo Clinic, 2022).

3- Levensstijl

Tot slot kunnen veranderingen in de levensstijl helpen om de hormoonhuishouding te ondersteunen en de hormoonbalans te verbeteren. Denk hierbij aan een gezond en evenwichtig dieet, regelmatige lichaamsbeweging en voldoende slaap. Let ook op je stressniveau en eventuele lage cortisolniveaus. Stresshormonen zoals cortisol kunnen ervoor zorgen dat de hormonen die het voortplantingssysteem regelen uit balans raken (Cleveland Clinic, 2022).

Wat is oestrogeendominantie?

Oestrogeendominantie treedt op wanneer de balans tussen oestrogeen en progesteron in het lichaam verstoord is, met een relatieve overmaat aan oestrogeen. Dit kan het gevolg zijn van verschillende factoren. Het is belangrijk om op te merken dat dit geen medisch erkende diagnose is, maar sommige professionals gebruiken de term om een specifieke groep symptomen te beschrijven die gerelateerd kunnen zijn aan een disbalans van deze hormonen.

Wat zijn de symptomen van oestrogeendominantie?

De symptomen van oestrogeendominantie zijn onder andere:

1. Onregelmatige menstruatiecycli
2. Opgeblazen gevoel en vocht vasthouden
3. Zwelling of gevoeligheid van de borst
4. Stemmingswisselingen, waaronder depressie of angst
5. Gewichtstoename, vooral rond de heupen en dijen
6. Hoofdpijn of migraine
7. Vermoeidheid of slaapproblemen
8. Veranderingen in libido

Bron: Holland, 2023

Wat zijn de oorzaken van oestrogeendominantie?

Oestrogeendominantie treedt op wanneer de oestrogeenspiegel te hoog is in verhouding tot de progesteronspiegel. Dit kan gebeuren als het lichaam te veel oestrogeen aanmaakt, als medicijnen de oestrogeenspiegel te veel verhogen, of als het lichaam niet in staat is om oestrogeen efficiënt te verwerken. Mogelijke oorzaken zijn onder andere:

• Gezondheidsproblemen: Bepaalde aandoeningen kunnen leiden tot hormonale onbalans en oestrogeendominantie, bijvoorbeeld polycysteus ovariumsyndroom, baarmoederfibromen, genetische ziekten of endometriose.
• Chronische stress: Stress verhoogt het cortisolniveau. Langdurig hoge cortisolniveaus kunnen progesteron uitputten, wat leidt tot oestrogeendominantie.
• Blootstelling aan xeno-oestrogenen: Deze chemische verbindingen binden oestrogeen in het lichaam en zijn te vinden in veel alledaagse producten zoals plastic, cosmetica en bepaalde voedingsmiddelen.
• Obesitas: Omdat vetweefsel oestrogeen afscheidt, kan obesitas bijdragen aan te hoge oestrogeenspiegels.
• Medicatie: Hormoontherapie of het nemen van anticonceptiemiddelen die oestrogeen bevatten, kan ook leiden tot een verhoging van de oestrogeenspiegel.

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Hoe wordt oestrogeendominantie behandeld?

De behandeling van oestrogeendominantie is gericht op het herstellen van de hormonale balans en verlichting van de symptomen. Veel voorkomende behandelingen zijn:

• Veranderingen in de levensstijl: Veranderingen in het dieet, regelmatige lichaamsbeweging en het managen van stress kunnen niet alleen helpen om de hormoonspiegels in balans te brengen, maar ook om lichaamsvet te verminderen. Het verminderen van het lichaamsvet kan het risico op oestrogeendominantie verminderen. Omdat oestrogeen grotendeels door de lever wordt afgebroken, wordt overmatig alcoholgebruik afgeraden om de lever niet te belasten.
• Vermijden van xeno-oestrogenen: Het verminderen van de blootstelling aan xeno-oestrogenen kan helpen om de hormoonbalans in het lichaam te herstellen. Koop indien mogelijk producten in glazen en metalen verpakkingen in plaats van plastic verpakkingen.
• Medicatie: Voordat je medicijnen gaat gebruiken, moet eerst de onderliggende oorzaak van het hoge oestrogeentekort worden opgespoord en behandeld. Een arts kan advies geven als je al medicijnen gebruikt die in verband worden gebracht met verhoogde hormoonspiegels.

Medicijnen die de oestrogeenspiegel in het lichaam beïnvloeden zijn onder andere:

• Aromatase-remmers: Deze medicijnen worden gebruikt om borstkanker te behandelen. Ze voorkomen dat de vetcellen oestrogeen produceren.
• GnRH-agonisten (“Gonadotropin-Releasing Hormone”): GnRH-agonisten voorkomen dat de eierstokken oestrogeen vrijgeven. De exacte behandeling kan van persoon tot persoon verschillen, afhankelijk van specifieke symptomen en individuele gezondheidsgeschiedenis.

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Samenvatting

Oestrogenen spelen een cruciale rol in veel aspecten van de gezondheid, zowel bij vrouwen als bij mannen. Een disbalans van deze hormonen, door een tekort of dominantie, kan leiden tot veel onaangename symptomen en gezondheidsproblemen. Het is belangrijk om er een gezonde levensstijl op na te houden met een uitgebalanceerd dieet en regelmatige lichaamsbeweging om de hormoonhuishouding te ondersteunen. Als je symptomen tegenkomt van een mogelijke hormonale disbalans, neem dan contact op met je arts.

Bronnen

Biggers, A. (2019, October 22). Estrogen in Men: How It Works and What High or Low Levels Mean. Healthline. Retrieved June 24, 2023, from https://www.healthline.com/health/estrogen-in-men#high-estrogen

Desmawati, D., & Sulastri, D. (2019). Phytoestrogens and Their Health Effect. Open access Macedonian journal of medical sciences, 7(3), 495-499. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6390141/#:~:text=Phytoestrogens%20are%20estrogen%2Dlike%20compounds,legumes%2C%20including%20in%20red%20clover.

De Souza, M. J., & et al. (2014). 2014 Female Athlete Triad Coalition Consensus Statement on Treatment and Return to Play of the Female Athlete Triad: 1st International Conference held in San Francisco, California, May 2012 and 2nd International Conference held in Indianapolis, Indiana, Ma. British Journal of Sports Medicine, 48, 289. https://bjsm.bmj.com/content/48/4/289.short

High Estrogen: Causes, Symptoms, Dominance & Treatment. (2022, February 9). Cleveland Clinic. Retrieved June 25, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22363-high-estrogen

Hormone replacement therapy (HRT). (n.d.). NHS. Retrieved June 22, 2023, from https://www.nhs.uk/conditions/hormone-replacement-therapy-hrt/

Hormone therapy: Is it right for you? (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved June 22, 2023, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/menopause/in-depth/hormone-therapy/art-20046372

Hot flashes – Symptoms and causes. (2022, May 20). Mayo Clinic. Retrieved June 22, 2023, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hot-flashes/symptoms-causes/syc-20352790

Hysterectomy. (n.d.). ACOG. Retrieved June 22, 2023, from https://www.acog.org/womens-health/faqs/hysterectomy

Introduction to Menopause. (n.d.). Johns Hopkins Medicine. Retrieved June 22, 2023, from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/introduction-to-menopause

Kallen, A., Balingit, A., & Kubala, J. (2023, June 9). Signs and Symptoms of High Estrogen: Diagnosis, Treatment, and More. Healthline. Retrieved June 25, 2023, from https://www.healthline.com/health/high-estrogen#symptoms

Low Estrogen: Causes, Symptoms, Diagnosis & Treatment. (2022, February 8). Cleveland Clinic. Retrieved June 22, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22354-low-estrogen

Menopause: What It Is, Age, Stages, Signs & Side Effects. (2021, October 5). Cleveland Clinic. Retrieved June 22, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21841-menopause

Menstrual Cycle (Normal Menstruation): Overview & Phases. (2022, December 9). Cleveland Clinic. Retrieved June 22, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/10132-menstrual-cycle

Primary ovarian insufficiency – Symptoms and causes. (2021, October 27). Mayo Clinic. Retrieved June 22, 2023, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/premature-ovarian-failure/symptoms-causes/syc-20354683

Schorr, M., & Miller, K. K. (2017). The endocrine manifestations of anorexia nervosa: mechanisms and management. Nature reviews. Endocrinology,, 13(3), 174-186. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5998335/

Sherwin, B. B. (2003). Estrogen and Cognitive Functioning in Women. Endocrine reviews, 24(3), 133-151. https://academic.oup.com/edrv/article/24/2/133/2424179

Turner syndrome – Symptoms. (n.d.). NHS. Retrieved June 22, 2023, from https://www.nhs.uk/conditions/turner-syndrome/symptoms/

Whitcomb, B. W., & et al. (n.d.). Cigarette Smoking and Risk of Early Natural Menopause. American journal of epidemiology, 187(4), 696-704. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5888979/

Wilson, D. R., & Nichols, H. (2020, March 12). Estrogen: Functions, uses, and imbalances. Medical News Today. Retrieved June 25, 2023, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/277177#function