Diabetes mellitus, ook vaak suikerziekte genoemd, omvat een groep stofwisselingsziekten waarbij je lichaam niet in staat is om de bloedsuikerspiegel goed te reguleren. Wereldwijd zijn ongeveer 422 miljoen mensen getroffen en de ziekte heeft een grote impact op het dagelijks leven, inclusief je lichaamsgewicht (WHO, 2024). Hoewel overgewicht een bewezen risicofactor is voor de ontwikkeling van diabetes, rijst de vraag of mensen met diabetes ook in gewicht kunnen toenemen als gevolg van hun ziekte. In dit artikel zullen we de relatie tussen diabetes en gewichtstoename nader bekijken en ingaan op de verschillende soorten diabetes mellitus en hun effecten op het lichaamsgewicht.

Wil je zelf duidelijkheid over je bloedsuikerspiegel? Met de bloedsuikertest (HbA1c) van Homed-IQ kun je je waarden gemakkelijk vanuit huis testen. Deze test meet de gemiddelde bloedsuikerspiegel van de afgelopen drie maanden en stelt je in staat om proactief iets voor je gezondheid te doen en problemen vroegtijdig te herkennen.

Inhoudsopgave

• Wat is diabetes mellitus?
• Welke vormen van diabetes mellitus zijn er?
• Is overgewicht een risicofactor voor diabetes?
• Hoe beïnvloedt diabetes het lichaamsgewicht?
• Hoe kan ik met diabetes een gezond lichaamsgewicht behouden?
• Samenvatting

Wat is diabetes mellitus?

De stofwisselingsziekten die onder diabetes mellitus vallen, worden gekenmerkt door een chronisch verhoogde bloedsuikerspiegel. Deze ziekten treden op wanneer de alvleesklier niet voldoende insuline produceert, een hormoon dat verantwoordelijk is voor de regulering van de suikerstofwisseling in het lichaam, of wanneer de lichaamscellen niet adequaat reageren op het geproduceerde insuline. Insuline helpt de cellen van het lichaam om glucose (suiker) uit het bloed op te nemen en te gebruiken, wat nodig is voor energieproductie. Als deze processen verstoord zijn, hoopt glucose zich op in het bloed, wat kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen, waaronder hartziekten, nierschade en verlies van gezichtsvermogen (CDC, 2023).

Welke vormen van diabetes mellitus zijn er?

Hieronder stellen we je de 4 belangrijkste vormen van diabetes mellitus voor:

Type 1 diabetes

Deze vorm van diabetes mellitus wordt vaak insuline-afhankelijke diabetes genoemd en treedt meestal op in de kindertijd of adolescentie, maar kan ook beginnen op volwassen leeftijd. Bij type 1 diabetes valt het immuunsysteem de insulineproducerende cellen in de alvleesklier aan en vernietigt ze, wat leidt tot een volledig gebrek aan insuline. Hierdoor blijft de bloedsuikerspiegel dienovereenkomstig hoog, omdat de suiker niet in de cellen kan worden opgenomen. Deze vernietiging is onderdeel van een auto-immuunreactie, waardoor type 1 diabetes ook tot de auto-immuunziekten behoort. Getroffenen moeten voor de rest van hun leven afhankelijk zijn van insuline-injecties (CDC, 2023).

Type 2 diabetes

Type 2 diabetes is een van de meest voorkomende vormen van diabetes en wordt daarom ook wel een volksziekte genoemd. Deze vorm van diabetes ontwikkelt zich wanneer het lichaam het geproduceerde insuline niet meer effectief kan gebruiken, een toestand die bekend staat als insulineresistentie. Aanvankelijk kan het lichaam de insulineresistentie compenseren door een verhoogde insulineproductie, maar na verloop van tijd kan deze capaciteit afnemen en kan ook de insulineproductie afnemen. De belangrijkste oorzaken en risicofactoren voor type 2 diabetes zijn onder andere overgewicht, gebrek aan beweging, genetische aanleg en soms een gevorderde leeftijd (NIDDK, 2017).

Prediabetes

Prediabetes is een toestand waarbij de bloedsuikerspiegel hoger is dan normaal, maar nog niet hoog genoeg om als type 2 diabetes te worden geclassificeerd. Dit betekent dat het risico op het ontwikkelen van type 2 diabetes verhoogd is. Een van de uitdagingen bij prediabetes is dat het vaak niet vroegtijdig wordt herkend, omdat de symptomen niet altijd duidelijk zijn. Als prediabetes echter tijdig wordt ontdekt, is het omkeerbaar, en kunnen gerichte veranderingen in levensstijl het ontstaan van type 2 diabetes voorkomen (Cleveland Clinic, 2023).

Zwangerschapsdiabetes

Zwangerschapsdiabetes is een vorm van diabetes die tijdens de zwangerschap optreedt en meestal na de bevalling weer verdwijnt. Deze vorm ontwikkelt zich wanneer het lichaam tijdens de zwangerschap niet voldoende insuline kan produceren, wat leidt tot verhoogde bloedsuikerwaarden. Zwangerschapsdiabetes vormt een risico voor bepaalde complicaties tijdens de zwangerschap en bevalling, zowel voor de moeder als voor het kind, en zou daarom vroegtijdig gediagnosticeerd moeten worden (NHS, 2022).

Is overgewicht een risicofactor voor diabetes?

Obesitas, met name de ophoping van vet in de buikstreek, is een bevestigde risicofactor voor de ontwikkeling van prediabetes en type 2 diabetes. Een Body-Mass-Index (BMI) van 30 of meer, die de verhouding tussen lichaamslengte en lichaamsgewicht aangeeft, wordt als obesitas beschouwd. Vetcellen in de buikstreek geven ontstekingsbevorderende stoffen af die insulineresistentie kunnen bevorderen. Bij insulineresistentie reageren de lichaamscellen minder gevoelig op het hormoon insuline, waardoor glucose uit het bloed niet meer effectief door de cellen kan worden opgenomen. Hoewel veel mensen met type 2 diabetes overgewicht hebben, zijn er ook slanke mensen met deze vorm van diabetes mellitus, wat wijst op het belang van andere factoren, zoals genetische aanleg (Cleveland Clinic, 2023).

Wil je zelf een overzicht krijgen?

Als je overgewicht hebt of je zorgen maakt dat je diabetes zou kunnen hebben, biedt de bloedsuikertest van Homed-IQ je een gemakkelijke manier om je HbA1c-waarde thuis te controleren. De HbA1c-test geeft inzicht in je gemiddelde bloedsuikerspiegel van de afgelopen drie maanden en kan een belangrijk hulpmiddel zijn om het risico of de aanwezigheid van diabetes in een vroeg stadium te herkennen. Uitgebreide informatie over de symptomen van diabetes vind je in de blog: Symptomen van diabetes: verschillen tussen type 1 en 2.

Trouwens: Je kunt de Homed-IQ bloedsuikertest heel gemakkelijk kopen bij een Albert Heijn of Etos winkel bij jou in de buurt. Bij Etos heb je ook de mogelijkheid om deze test online op etos.nl te kopen.

Hoe beïnvloedt diabetes het lichaamsgewicht?

Vooral type 1 diabetes, maar ook een slecht ingestelde of nog niet gediagnosticeerde type 2 diabetes, evenals symptomen van vermoeidheid en gebrek aan eetlust kunnen leiden tot gewichtsverlies voordat insulinetherapie wordt gestart. Dit komt omdat het lichaam bij een gebrek aan insuline of insulineresistentie glucose niet effectief kan omzetten in energie en daarom begint met het afbreken van vet- en spierweefsel voor energieproductie.

De werking van insuline op het lichaamsgewicht:

Insuline is belangrijk voor de stofwisseling en de regulering van de bloedsuikerspiegel en insulinetherapie, die vaak wordt gebruikt voor de behandeling van type 1 diabetes en vanaf een bepaalde ernst ook voor type 2 diabetes, kan leiden tot gewichtstoename. Dit gebeurt om verschillende redenen:

1. Insuline-effecten op vetopslag: Insuline helpt niet alleen glucose in de cellen te sluizen, maar ondersteunt ook de omzetting van overtollige glucose in vet en remt de afbraak van vet. Als het insulineniveau door toediening van insuline wordt verhoogd, kan dit ertoe leiden dat meer vet wordt opgeslagen. Daarom moet de voedselinname zorgvuldig worden gecontroleerd en aangepast, omdat een ongewijzigde of verhoogde calorie-inname in combinatie met de werking van insuline kan leiden tot een versterkte vetopslag.
2. Verminderde glucose-uitscheiding: Voor het begin van insulinetherapie, met name bij slecht ingestelde diabetes, scheidt het lichaam overtollige glucose uit via de urine. Dit verandert wanneer insuline wordt gebruikt om de bloedsuikerspiegel beter te reguleren, en het lichaam begint minder glucose uit te scheiden. Hierdoor blijven meer calorieën in het lichaam, wat mogelijk kan leiden tot gewichtstoename.
3. Hypoglykemie en eetgedrag: Het toedienen van insuline om de bloedsuikerspiegel bij diabetes te reguleren kan soms leiden tot hypoglykemie (lage bloedsuiker). Insuline verlaagt de bloedsuikerspiegel, en als het in een te hoge dosis wordt toegediend of als de voedselinname niet dienovereenkomstig wordt aangepast, kan dit leiden tot gevaarlijk lage bloedsuikerwaarden. Als gevolg van deze lage bloedsuiker ontstaat vaak een sterke honger, waardoor snel grote hoeveelheden voedsel worden geconsumeerd om de bloedsuikerspiegel te normaliseren. Dit leidt tot gewichtstoename, omdat het lichaam meer calorieën binnenkrijgt dan het nodig heeft.
4. Veranderde energiebalans: Met de toediening van insuline neemt het vermogen van het lichaam om glucose te gebruiken toe, wat leidt tot een betere energieproductie. Dit kan leiden tot een positieve caloriebalans, vooral als de calorie-inname niet dienovereenkomstig wordt verlaagd, wat op zijn beurt gewichtstoename kan bevorderen.

Bronnen: Sears & Peary, 2015; Mayo Clinic, 2023

Hoe kan ik met diabetes een gezond lichaamsgewicht behouden?

Gewichtstoename tijdens de behandeling met insuline kan een teken zijn dat de behandeling werkt, omdat het lichaam begint glucose beter te gebruiken en op te slaan. Om deze reden is het belangrijk om extra maatregelen te nemen om het lichaamsgewicht ook tijdens de insulinetherapie onder controle te houden en een gezond gewicht te behouden.

Welke voeding is geschikt bij diabetes mellitus om een gezond gewicht te behouden?

Door de juiste keuze van voedingsmiddelen kun je niet alleen je gewicht onder controle houden, maar ook je bloedsuikerspiegel stabiel houden. Hieronder vind je aanbevelingen hoe je je voeding kunt aanpassen:

1. Gebalanceerde macronutriënten: Zorg ervoor dat je voeding een gezonde balans biedt van eiwitten, vetten en complexe koolhydraten. Eiwitten en vetten hebben minder invloed op de bloedsuikerspiegel dan eenvoudige koolhydraten.
2. Onbewerkte voedingsmiddelen verkiezen: Kies onbewerkte voedingsmiddelen zoals volkorenproducten, vers fruit en groenten, omdat deze meer voedingsstoffen en vezels bevatten, die helpen de bloedsuikerspiegel te stabiliseren.
3. Suiker en bewerkte voedingsmiddelen reduceren: Vermijd voedingsmiddelen met veel suiker en vet, omdat deze snelle pieken in de bloedsuikerspiegel veroorzaken en vervolgens honger kunnen veroorzaken.
4. Veel kleine maaltijden: Eet kleinere maaltijden gedurende de dag om de bloedsuikerspiegel gelijkmatig te houden en ook hongeraanvallen te voorkomen.
5. Voedingsmiddelen met een lage glycemische index (GI) kiezen: Voedingsmiddelen met een lage GI geven suiker langzamer af in het bloed, wat helpt de bloedsuikerspiegel stabiel te houden. In de afbeelding worden voedingsmiddelen met een lage GI getoond:

Bronnen: Sissons, 2024; Patel & Kayes, 2023

Waarom is het belangrijk om regelmatig te sporten bij diabetes mellitus?

Regelmatige lichaamsbeweging speelt een cruciale rol bij het beheersen van het lichaamsgewicht van mensen met diabetes. Beweging verbetert niet alleen de insulinegevoeligheid, maar helpt ook calorieën te verbranden en zo het lichaamsgewicht te normaliseren. Al 30 minuten matig wandelen op de meeste dagen van de week kan een positieve impact hebben. Door de verlaging van de bloedsuikerspiegel en het verbeteren van de algemene fitheid kan regelmatige sport het risico op diabetesgerelateerde complicaties verminderen. Het is echter belangrijk om de bloedsuikerspiegel voor en na het sporten te controleren om hypoglykemie te voorkomen en ook te overleggen met een arts over een bewegingsplan (Zahalaka et al., 2023).

Welke invloed heeft stress op het lichaamsgewicht bij diabetes mellitus?

Bij stress produceert het lichaam hormonen zoals cortisol en adrenaline, die de bloedsuikerspiegel laten stijgen om het lichaam meer energie te geven. Dit is problematisch voor mensen met diabetes, omdat hun vermogen om de bloedsuikerspiegel te reguleren al is aangetast. Bovendien leidt stress vaak tot ongezonde levens- en eetgewoonten, zoals het consumeren van suiker- en vetrijke voedingsmiddelen, roken of gebrek aan beweging, die niet alleen de bloedsuikerspiegel verhogen, maar ook kunnen leiden tot gewichtstoename. Technieken zoals meditatie, regelmatige lichaamsbeweging en een uitgebalanceerd dieet kunnen helpen de effecten van stress te minimaliseren en een gezond gewicht te behouden (Cleveland Clinic, 2024).

Samenvatting

Diabetes mellitus beïnvloedt het lichaamsgewicht op verschillende manieren en kan leiden tot gewichtsverlies of gewichtstoename. Vooral de invloed tijdens de behandeling met insuline, die vaak gepaard gaat met gewichtstoename, is duidelijk. Een zorgvuldige aanpassing van de voeding en regelmatige lichaamsbeweging zijn essentieel voor het beheersen van het lichaamsgewicht bij diabetes mellitus, waarbij voedingsmiddelen met een lage glycemische index met name aan te bevelen zijn. Ook stressmanagement speelt een belangrijke rol.

Bronnen

Diabetes. (n.d.). World Health Organization (WHO). Retrieved April 30, 2024, from https://www.who.int/health-topics/diabetes#tab=tab_1

Diabetes treatment: Using insulin to manage blood sugar. (2023, August 4). Mayo Clinic. Retrieved May 1, 2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetes/in-depth/diabetes-treatment/art-20044084

Lifestyle Modification for Diabetes and Heart Disease Prevention. (2023, January 9). NCBI. Retrieved May 1, 2024, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK585052/

Overview – – – Gestational diabetes. (n.d.). NHS. Retrieved May 1, 2024, from https://www.nhs.uk/conditions/gestational-diabetes/

Prediabetes: What Is It, Causes, Symptoms & Treatment. (2023, November 8). Cleveland Clinic. Retrieved April 30, 2024, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21498-prediabetes

The Role of Exercise in Diabetes – Endotext. (2023, January 6). NCBI. Retrieved April 30, 2024, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK549946/

Rose, K. (n.d.). Diabetic diet: Best foods to eat and avoid with diabetes. Medical News Today. Retrieved May 1, 2024, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/324416

Sears, B., & Perry, M. (2015, September 29). The role of fatty acids in insulin resistance – Lipids in Health and Disease. Lipids in Health and Disease. Retrieved May 1, 2024, from https://lipidworld.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12944-015-0123-1

Stress, Depression and Diabetes: What To Know. (2024, March 8). Cleveland Clinic Health Essentials. Retrieved May 1, 2024, from https://health.clevelandclinic.org/stress-and-diabetes

Type 2 Diabetes – NIDDK. (n.d.). National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Retrieved April 30, 2024, from https://www.niddk.nih.gov/health-information/diabetes/overview/what-is-diabetes/type-2-diabetes

What Is Diabetes? – NIDDK. (n.d.). National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Retrieved April 30, 2024, from https://www.niddk.nih.gov/health-information/diabetes/overview/what-is-diabetes

What Is Type 1 Diabetes? | CDC. (n.d.). Centers for Disease Control and Prevention. Retrieved April 30, 2024, from https://www.cdc.gov/diabetes/basics/what-is-type-1-diabetes.html