Stel je voor dat je lichaam een levendige tuin is, bewoond door biljoenen kleine helpers die elke dag bijdragen aan je welzijn. Dit fascinerende ecosysteem, het microbioom, is onmisbaar voor de spijsvertering, de afweer, de communicatie tussen darm en brein en de stofwisseling. Wanneer antibiotica in het spel komen, kan dit delicate evenwicht verstoord raken, wat gezondheidsproblemen kan veroorzaken. Ontdek hoe je met gerichte ondersteuning je innerlijke tuin kunt beschermen en weer tot bloei kunt laten komen.

Inhoudsopgave

• Wat is het microbioom?
• Hoe veranderen antibiotica de samenstelling en diversiteit van het microbioom?
• Beïnvloeden sommige antibiotica het microbioom sterker dan andere?
• Hoe lang duurt het herstel van het microbioom na een antibioticakuur?
• Hoe kun je het microbioom na antibiotica versterken?
• Samenvatting

Wat is het microbioom?

Het microbioom verwijst naar de totale verzameling micro-organismen die in en op het menselijk lichaam leven. Dit omvat bacteriën, virussen, schimmels en andere microben die vooral in de darmen voorkomen, maar ook op de huid, in de mondholte en in andere lichaamsgebieden aanwezig zijn (NHI, 2025).

Het microbioom speelt een cruciale rol bij verschillende processen in het lichaam, zoals:

• Het afbreken van complexe koolhydraten en vezels, het produceren van vitamines (B1, B9, B12, K) en korteketenvetzuren.
• Het voeden van darmcellen en ondersteunen van de vetvertering.
• Het versterken van het immuunsysteem, bestrijden van schadelijke ziekteverwekkers en reguleren van ontstekingen.
• Het beïnvloeden van het zenuwstelsel via de darm-brein-as, bijvoorbeeld door serotonineproductie.
• Het reguleren van hormonale processen die honger, bloedsuikerspiegel en stofwisseling aansturen.

Het microbioom verschilt van persoon tot persoon en wordt door diverse factoren beïnvloed. Voeding, levensstijl en omgevingsfactoren spelen een sleutelrol in de samenstelling ervan. Ook medicijnen, vooral antibiotica, kunnen het evenwicht van het microbioom blijvend veranderen door zowel schadelijke als nuttige bacteriën te beïnvloeden.

Een gezond microbioom zorgt voor een evenwicht tussen ‘goede’ en ‘slechte’ bacteriën. Wanneer nuttige bacteriën verloren gaan, wordt de darm kwetsbaarder voor ziekteverwekkende of invasieve soorten. Deze schadelijke micro-organismen kunnen andere bacteriën verdringen, waardoor de diversiteit van het microbioom afneemt. Een verstoord microbioom, ook wel dysbiose genoemd, wordt in verband gebracht met verschillende gezondheidsproblemen, zoals spijsverteringsklachten.

Bron: Cleveland Clinic, 2023

Hoe veranderen antibiotica de samenstelling en diversiteit van het microbioom?

Antibiotica werken door bacteriën te doden of hun groei te remmen. Het probleem is echter dat ze vaak geen onderscheid maken tussen schadelijke en nuttige bacteriën. Dit kan leiden tot de volgende veranderingen in het darmmicrobioom:

• Verminderde diversiteit: Antibiotica verminderen het aantal en de variëteit van bacteriestammen in de darm. Hierdoor krijgen schadelijke micro-organismen meer ruimte om zich te verspreiden.
• Toename van schadelijke bacteriën: Na een antibioticakuur kunnen ziekteverwekkende bacteriën zich sneller vermenigvuldigen, omdat beschermende darmbacteriën zijn afgenomen. Dit kan leiden tot diarree of infecties zoals Clostridioides difficile.
• Effecten op spijsvertering, immuunsysteem, zenuwstelsel en hormoonhuishouding: Het microbioom speelt een belangrijke rol bij de vertering, opname van voedingsstoffen, regulatie van het immuunsysteem, communicatie tussen darm en brein en hormonale processen. Antibiotica kunnen deze functies verstoren door het evenwicht van de darmbacteriën te veranderen.

Bron: Dethlefsen, L. et al.
; Cleveland Clinic, 2023

Beïnvloeden sommige antibiotica het microbioom sterker dan andere?

Er zijn verschillen in welke antibiotica het microbioom het meest beïnvloeden. Onderzoeken tonen aan dat antibiotica zoals ciprofloxacine en clindamycine een sterker effect hebben op het microbioom, bijvoorbeeld door Clostridium difficile colitis te veroorzaken en het herstel te vertragen. Ter vergelijking: azitromycine en amoxicilline hebben een milder effect, maar verminderen ook de microbiële diversiteit in de darm aanzienlijk. Naast het type antibioticum hebben ook factoren zoals de toedieningsvorm, dosering, duur van de behandeling en individuele verschillen in het initiële microbioom invloed op het effect van antibioticatherapie (Chopyk, J. et al., 2023). Iedereen die spijsverteringsproblemen of andere klachten opmerkt na een antibioticabehandeling, moet dit bespreken met een arts. Deze kan passende maatregelen aanbevelen om het microbioom te ondersteunen en mogelijke complicaties te voorkomen. Vertaald met DeepL.com (gratis versie)

Hoe lang duurt het voordat het microbioom zich herstelt na een antibioticatherapie?

Het herstel van het microbioom na een antibioticatherapie kan weken tot maanden duren, afhankelijk van het type antibioticum, de gebruiksduur en individuele factoren zoals dieet en levensstijl. Onderzoeken tonen aan dat sommige groepen bacteriën zich sneller herstellen, terwijl andere op de lange termijn aangetast kunnen worden (Ng, K. M., et al., 2019; UCLA Health, 2024).

Hoe kun je het microbioom na antibiotica versterken?

De volgende maatregelen kunnen het microbioom in het algemeen ondersteunen en helpen bij het herstel van de darmflora na een antibioticakuur:

• Probiotica: Voedingsmiddelen zoals yoghurt, kefir en gefermenteerde groenten bevatten gezonde bacteriën die het microbioom kunnen ondersteunen. Ook probiotische supplementen kunnen bijdragen aan herstel.
• Prebiotica: Vezelrijke voeding zoals havermout, bananen en uien bevordert de groei van gunstige darmbacteriën.
• Gevarieerd eten: Een gevarieerd dieet met veel groenten, fruit en volkorenproducten draagt bij aan de regeneratie van de darmflora.
• Beweging en slaap: Regelmatige beweging en voldoende slaap ondersteunen de balans van het microbioom.
• Voldoende hydratatie: Genoeg water drinken helpt bij de spijsvertering en het transport van voedingsstoffen die belangrijk zijn voor een gezonde darmflora.

Wat moet je vermijden?

• Onnodig antibioticagebruik: Antibiotica mogen alleen worden gebruikt als ze echt nodig zijn.
• Suiker- en vetrijke voeding: Sterk bewerkte voedingsmiddelen met veel suiker en vet kunnen de groei van ongewenste bacteriën stimuleren.
• Alcohol en kunstmatige zoetstoffen: Deze kunnen een negatieve invloed hebben op het microbioom en de groei van gunstige bacteriën remmen.
• Overmatig cafeïnegebruik: Grote hoeveelheden koffie of energiedranken kunnen de spijsvertering verstoren en de darmflora uit balans brengen.
• Chronische stress: Langdurige stress kan het microbioom negatief beïnvloeden en ontstekingsprocessen in de darm verergeren.

Bronnen: Lathakumari, R. H. et al., 2024; Canadian Digestive Health Foundation, 2024

Wil je precies weten hoe jouw microbioom ervoor staat?

Met de Microbioom-test van Homed-IQ krijg je gedetailleerd inzicht in jouw darmflora. Zo kun je op basis van feiten beslissen welke aanpassingen – van dieet en supplementen tot leefgewoonten – jouw darmgezondheid optimaal kunnen ondersteunen.

Samenvatting

Het microbioom omvat alle micro-organismen in en op het lichaam, met name in de darm. Het speelt een cruciale rol in de spijsvertering, opname van voedingsstoffen, regulatie van het immuunsysteem en de communicatie tussen de darm en de hersenen. Antibiotica doden zowel schadelijke als nuttige bacteriën, wat leidt tot verminderde diversiteit en een verstoring van het evenwicht (dysbiose). Dit kan het risico op infecties verhogen. De impact varieert per antibioticum, en het herstel van het microbioom kan weken tot maanden duren. Probiotica (levende bacteriën) en prebiotica (voeding voor deze bacteriën) kunnen helpen het microbioom te versterken en het herstel te ondersteunen.

Bronnen

Canadian Digestive Health Foundation. (2024, April 23). 10 Ways to Strengthen Your Microbiome. Canadian Digestive Health Foundation. Retrieved February 22, 2025, from https://cdhf.ca/en/10-ways-to-strengthen-your-microbiome/

Cleveland Clinic. (2023, August 18). What Is Your Gut Microbiome? Cleveland Clinic. Retrieved February 22, 2025, from https://my.clevelandclinic.org/health/body/25201-gut-microbiome

Chopyk, J., Cobián Güemes, A. G., Ramirez-Sanchez, C., Attai, H., Ly, M., Jones, M. B., Liu, R., Liu, C., Yang, K., Tu, X. M., Abeles, S. R., Nelson, K., & Pride, D. T. (2023). Common antibiotics, azithromycin and amoxicillin, affect gut metagenomics within a household. BMC microbiology, 23(1), 206. https://doi.org/10.1186/s12866-023-02949-z

Dethlefsen, L., & Relman, D. A. (2011). Incomplete recovery and individualized responses of the human distal gut microbiota to repeated antibiotic perturbation. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 108 Suppl 1(Suppl 1), 4554–4561. https://doi.org/10.1073/pnas.1000087107

NHI. (2025). Microbiome. National Human Genome Research Institute. Retrieved February 22, 2025, from https://www.genome.gov/genetics-glossary/Microbiome

Lathakumari, R. H., Vajravelu, L. K., Satheesan, A., Ravi, S., & Thulukanam, J. (2024). Antibiotics and the gut microbiome: understanding the impact on human health. Medicine in Microecology, 100106.

Ng, K. M., Aranda-Díaz, A., Tropini, C., Frankel, M. R., Van Treuren, W., O’Loughlin, C. T., Merrill, B. D., Yu, F. B., Pruss, K. M., Oliveira, R. A., Higginbottom, S. K., Neff, N. F., Fischbach, M. A., Xavier, K. B., Sonnenburg, J. L., & Huang, K. C. (2019). Recovery of the Gut Microbiota after Antibiotics Depends on Host Diet, Community Context, and Environmental Reservoirs. Cell host & microbe, 26(5), 650–665.e4. https://doi.org/10.1016/j.chom.2019.10.011

UCLA Health. (2024, February 23). Antibiotics can temporarily wipe out the gut microbiome. UCLA Health. Retrieved February 22, 2025, from https://www.uclahealth.org/news/article/antibiotics-can-temporarily-wipe-out-gut-microbiome