Stress is de natuurlijke reactie van het lichaam op fysieke en mentale uitdagingen of belastingen. De alledaagse dialoog “Hoe gaat het met je?” “Goed, maar een beetje gestresst.” is voor velen maar al te bekend. In een internationaal onderzoek gaf 64% van de Nederlandse deelnemers aan dat ze zich gestrest voelen in hun dagelijks leven (TheGuardian, 2024). Terwijl af en toe stress normaal en zelfs motiverend kan zijn, is overmatige stress schadelijk voor onze gezondheid. De cijfers voor diabetes, een stofwisselingsziekte, zijn ook zorgwekkend: in Nederland lijden al 1,1 miljoen mensen aan diabetes en voor de komende jaren wordt een jaarlijkse toename van 200.000 gevallen verwacht (DutchNews, 2024). In dit artikel onderzoeken we het mogelijke verband tussen stress, de bloedsuikerspiegel en diabetes.

Langdurige stress en diabetes zijn beide verbonden met ernstige gezondheidsgevolgen, en het kennen van deze verbanden is de eerste stap naar succesvolle preventie. In deze context biedt Homed-IQ een bloedsuikertest (HbA1c) aan die je gemakkelijk thuis kunt uitvoeren. Deze test meet de HbA1c-waarde met een bloedtest die het gemiddelde bloedsuikerniveau van de afgelopen drie maanden aangeeft, en is daarmee een belangrijke indicator voor een mogelijke verstoring van de bloedsuikerregeling. Alle resultaten worden geanalyseerd in ISO-gecertificeerde laboratoria.

Inhoudsopgave

• Wat is stress?
• Wat gebeurt er in het lichaam bij een stressreactie?
• Wat zijn de tekenen van stress?
• Heeft stress invloed op de bloedsuikerspiegel?
• Wat is de relatie tussen stress en diabetes?
• Hoe werkt effectief stressmanagement?
• Samenvatting

Wat is stress?

Stress is de natuurlijke reactie van ons lichaam op uitdagingen of belastingen, die zowel fysiek (lichamelijk) als mentaal (geestelijk) van aard kunnen zijn. Deze reactie activeert een aangeboren mechanisme dat bekend staat als de “vecht-of-vluchtreactie.” In zulke momenten geeft het lichaam stresshormonen af, chemische boodschappers, en mobiliseert het energiereserves om de uitdaging aan te gaan of eraan te ontsnappen (MedlinePlus, 2023).

Welke vormen van stress zijn er?

• Acute stress: Dit ontstaat wanneer het lichaam reageert op een onmiddellijke uitdaging of gevaar. Het kan positief zijn, zoals voor een wedstrijd, die ons aanspoort en motiveert, of negatief, bijvoorbeeld bij een aanval van een hond, waardoor angst en paniek ontstaan. Zodra de stressvolle situatie voorbij is, normaliseert het lichaam zich zonder grote schade, omdat deze slechts van korte duur is.
• Episodische acute stress: Dit verwijst naar het regelmatig voorkomen van acute stress. Het komt vaak voor bij mensen die veel verantwoordelijkheid dragen of een belastende levensstijl hebben. Omdat het lichaam vaak niet genoeg tijd heeft om te herstellen tussen de acute stressfases, kan deze vorm het risico op ziekten zoals hart- en vaatziekten verhogen.
• Chronische stress: Dit is langdurige stress die voortkomt uit aanhoudende of terugkerende stressfactoren gedurende weken, maanden of jaren. Deze vorm van stress wordt in verband gebracht met een reeks gezondheidsproblemen, waaronder hart- en vaatziekten, diabetes, auto-immuunziekten en psychische problemen.

Bron: Cleveland Clinic, 2024

Wat gebeurt er in het lichaam bij een stressreactie?

De stressreactie begint in de hersenen, met name in de hypothalamus, die ervoor zorgt dat stresshormonen zoals adrenaline en cortisol vrijkomen. Deze hormonen bereiden het lichaam voor om snel te reageren, efficiënter te presteren en alerter te zijn. Dit uit zich bijvoorbeeld in een verhoogde bloedsuikerspiegel (voor meer energie), een verbeterde doorbloeding van spieren en vitale organen, en een snellere ademhaling.

In acute stresssituaties wordt het deel van het zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor ontspanning (de parasympathicus) tijdelijk onderdrukt, zodat het deel dat verantwoordelijk is voor de stressreactie (de sympathicus) de controle kan overnemen. Nadat de stresssituatie voorbij is, wordt het ontspanningsmechanisme van het lichaam (de parasympathicus) weer actiever en bevordert het een toestand van “rust en vertering”. Sympathicus en parasympathicus werken samen om ervoor te zorgen dat het lichaam in balans blijft. Bij chronische stress blijft echter het deel van het zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor de stressreactie (de sympathicus) vaak permanent geactiveerd, terwijl de ontspanningsfunctie van de parasympathicus wordt onderdrukt. Deze onbalans kan leiden tot langdurige gezondheidsproblemen (Harvard Health, 2024; Chu et al., 2024).

Wat zijn de tekenen van stress?

In een stressvolle situatie kunnen lichaam en geest op volle toeren draaien, zolang de stress niet te lang aanhoudt of als te intens wordt ervaren. De onderstaande afbeelding toont typische lichamelijke en emotionele symptomen van stress. Omdat iedereen een andere stresstolerantie heeft en individuele mechanismen voor stressmanagement ontwikkelt, variëren de ernst en het optreden van de symptomen per persoon (WHO, 2023).

Bron: eigen weergave gebaseerd op Mayo Clinic, 2023

Heeft stress invloed op de bloedsuikerspiegel?

Ja, stress heeft een directe invloed op de bloedsuikerspiegel.

De bloedsuikerspiegel komt overeen met de hoeveelheid glucose (suiker) in het bloed, die als de belangrijkste energiebron voor de cellen van het lichaam dient. In stressvolle situaties heeft ons lichaam meer energie nodig in de vorm van glucose. Stresshormonen zoals adrenaline en cortisol spelen daarbij een cruciale rol, doordat ze de afgifte van glucose uit de energievoorraden van het lichaam in het bloed bevorderen. Cortisol vermindert ook de gevoeligheid van de cellen voor insuline, waardoor de opname van suiker in de cellen wordt bemoeilijkt. Dit leidt tot een verhoogde beschikbaarheid van glucose in de bloedbaan om aan de energiebehoefte tijdens de stressreactie te voldoen. Bij gezonde mensen en bij acute stress normaliseert de bloedsuikerspiegel zich zodra de stressvolle situatie voorbij is (John Hopkins, 2024; Sissons, 2023).

Hoe beïnvloedt aanhoudende stress de bloedsuikerspiegel?

Aanhoudende stress leidt tot een voortdurende afgifte van stresshormonen, die een blijvend verhoogde bloedsuikerspiegel kunnen veroorzaken. Overtollig cortisol kan op de lange termijn de gevoeligheid van de cellen voor insuline verminderen, wat kan leiden tot insulineresistentie. Bij insulineresistentie reageren de cellen minder gevoelig op insuline, die normaal gesproken suiker uit het bloed naar de cellen transporteert. Dit is een voorloper van de ontwikkeling van prediabetes en type 2 diabetes, waarbij het lichaam moeite heeft om de bloedsuikerspiegel te reguleren. Effectieve stressbeheersing is daarom belangrijk om het gezondheidsrisico in het algemeen te verminderen (Yaribeygi et al., 2022).

Wil je meer inzicht krijgen in je eigen gezondheid?

Een verhoogde bloedsuikerspiegel en chronische stress staan bekend om hun langdurige effecten op de gezondheid, die het risico op verschillende complicaties kunnen verhogen. Bij Homed-IQ bieden we je de mogelijkheid om je gezondheid discreet en comfortabel vanuit huis te controleren, zonder een afspraak bij de dokter te hoeven maken. Naast de bloedsuikertest (HbA1c) meet ook de Gewichtsbeheersing bloedtest je HbA1c-waarde, maar dan in verband met andere gezondheidsindicatoren die nauw verbonden zijn met voeding, gewicht en levensstijl. Chronische stress kan leiden tot een blijvend verhoogde bloeddruk, wat het risico op een hartinfarct en beroerte vergroot (Heart, 2020). Met de Hart- en vaatziekten test van Homed-IQ kun je belangrijke markers voor je hartgezondheid in de gaten houden. Maak gebruik van deze tests om je gezondheid proactief te monitoren en je levensstijl dienovereenkomstig aan te passen. Trouwens: Je kunt de Homed-IQ bloedsuikertest heel gemakkelijk kopen bij een Albert Heijn of Etos winkel bij jou in de buurt. Bij Etos heb je ook de mogelijkheid om deze test online op etos.nl te kopen.

Wat is de relatie tussen stress en diabetes?

Diabetes mellitus is een overkoepelende term voor verschillende ziekten die worden gekenmerkt door chronisch hoge bloedsuikerwaarden. Er worden twee hoofdvormen onderscheiden:

Ik heb veel stress – kan ik daardoor diabetes krijgen?

Stress op zich leidt niet direct tot diabetes (in deze context gaat het om type 2-diabetes). De ontwikkeling van type 2-diabetes is complex en wordt, zoals eerder beschreven, door meerdere factoren beïnvloed. Stress kan echter het risico op het ontwikkelen van type 2-diabetes verhogen, vooral als risicofactoren aanwezig zijn. Twee mechanismen zijn in dit verband belangrijk:

1. Ongezonde copingstrategieën: Aanhoudende stress kan leiden tot een reeks gedragingen die vaak worden gebruikt als compensatie voor stress, zoals overmatig eten of alcoholgebruik, en die een negatieve invloed kunnen hebben op de bloedsuikerspiegel. Hierdoor neemt de kans op diabetes toe door extra risicofactoren.
2. Verminderde insulinegevoeligheid: Langdurige stress kan leiden tot een verhoogde afgifte van cortisol, wat de ontwikkeling van insulineresistentie bevordert. In de beginfase van insulineresistentie zijn hoge bloedsuikerwaarden niet direct meetbaar, omdat het lichaam probeert de verminderde gevoeligheid te compenseren door meer insuline aan te maken. Op een gegeven moment kan het lichaam deze overcompensatie echter niet meer volhouden, en kan er prediabetes ontstaan. In deze fase zijn de bloedsuikerwaarden weliswaar verhoogd, maar nog niet hoog genoeg om als type 2 diabetes te worden geclassificeerd.

Om het diabetesrisico te minimaliseren, is het belangrijk om strategieën voor stressbeheer te leren en gezonde leefgewoonten te bevorderen (Mayo Clinic, 2024). Wil je meer weten over diabetes en de preventie van type 2 diabetes? Neem dan een kijkje op onze blogs in de categorie Diabetes.

Verergert stress een reeds bestaande diabetes?

Ja, stress kan een bestaande diabetes verergeren. Dezelfde mechanismen zoals eerder beschreven zijn ook hier van toepassing. De stresshormonen laten de bloedsuikerspiegel stijgen en veranderen de insulinegevoeligheid. Ongezonde copingstrategieën zoals overmatig eten of alcoholgebruik kunnen de situatie verder verergeren. Bovendien kan stress ervoor zorgen dat mensen hun zelfzorg verwaarlozen, wat de bloedsuikercontrole bemoeilijkt en het risico op complicaties vergroot. Een effectieve stressbeheersing is daarom bijzonder belangrijk voor mensen met diabetes.

Hebben mensen met diabetes een verhoogd stressniveau?

Hoewel dit van persoon tot persoon kan verschillen, moeten mensen met diabetes dagelijks zelfmanagementmaatregelen uitvoeren, zoals het meten van de bloedsuikerspiegel, het innemen van medicijnen, het aanpassen van hun dieet en het verrichten van lichamelijke activiteiten. Deze extra taken kunnen leiden tot een verhoogd gevoel van stress. Ook de langdurige zorgen over de gezondheidsgevolgen van diabetes en het organiseren van voorzorgsmaatregelen in het dagelijks leven of bijvoorbeeld tijdens het reizen kunnen belastend zijn. Uitgebreide voorlichting, ondersteuning door medisch personeel en door familie en vrienden spelen een belangrijke rol bij het omgaan met deze uitdagingen (Purdie, 2020).

Hoe werkt effectief stressmanagement? – 8 wetenschappelijk onderbouwde tips

Het is belangrijk dat iedereen zijn individuele stressoren identificeert, zoals de behoefte om aan de verwachtingen van iedereen te voldoen, zodat je een beter idee hebt van waar je kunt beginnen. De volgende algemene tips, die in de afbeelding worden weergegeven, kunnen helpen om het stressniveau te verlagen. Als advies: probeer niet alles tegelijk te doen.

Bron: eigen weergave gebaseerd op NHS, 2022

1. Tijdmanagement: Organiseer je dagelijkse routine en stel prioriteiten. Effectief tijdbeheer kan het stressniveau aanzienlijk verlagen door een gevoel van controle te geven, tijd te creëren voor stressverminderende activiteiten en de concentratie te verbeteren (Aeon et al., 2016).
2. Ondersteuning van vrienden en familie: Onderhoud sociale contacten en praat met vrienden en familie over je zorgen en belastende levenssituaties. Sociale ondersteuning kan als een stressbuffer fungeren, waarbij intimiteit en vertrouwen in de relatie natuurlijk cruciaal zijn. Studies hebben aangetoond dat humor en lachen zowel op korte als lange termijn stress kunnen verminderen (Mayo Clinic, 2023).
3. Regelmatige beweging: Integreer regelmatige fysieke activiteit in je dagelijkse routine, want beweging kan als afleiding dienen, het zelfvertrouwen vergroten en de stemming verbeteren. Studies tonen een positief verband aan tussen regelmatige lichaamsbeweging en een lagere cortisolspiegel (Mayo Clinic, 2022).
4. Tijd in de natuur: Heb je groene ruimtes of zelfs een bos in de buurt? Maak er gebruik van wanneer je kunt, want tijd doorbrengen in de natuur kan het cortisolgehalte verlagen en daarmee het gevoel van stress verminderen. Natuurlijke omgevingen bevorderen ontspanning en een gevoel van rust, wat stress kan tegengaan (Ewert Chung, 2018; Paredes-Céspedes et al., 2024).
5. Hobby’s onderhouden: Vrijetijdsactiviteiten spelen een cruciale rol bij stressmanagement, omdat ze ontspanning bevorderen, de stemming verbeteren en het algemene welzijn verhogen (Mayo Clinic, 2023).
6. Diep ademhalen en meditatie: Door diep adem te halen activeer je de natuurlijke ontspanningsreactie van het lichaam, waardoor stresshormonen, hartslag en bloeddruk worden verlaagd. Deze technieken zijn gemakkelijk in het dagelijks leven te integreren en bieden zowel kort- als langdurige stressvermindering (Harvard Health, 2024).
7. Nee zeggen en verwachtingen ter discussie stellen: Leer om “nee” te zeggen en je eigen verwachtingen te evalueren. Op deze manier kun je overmatige verplichtingen vermijden, meer controle krijgen en je gevoel van eigenwaarde versterken, wat leidt tot een lager stressniveau (Cleveland Clinic, 2022).
8. Gebalanceerd dieet: Een gebalanceerd dieet kan eetbuien verminderen, het immuunsysteem ondersteunen en de nodige energie leveren om stressvolle gebeurtenissen het hoofd te bieden. Vermijd overmatig gebruik van cafeïne en suiker (Bremner et al., 2020).

Samenvatting

Stress is de natuurlijke reactie van het lichaam op fysieke en mentale uitdagingen, die wordt veroorzaakt door de afgifte van stresshormonen zoals adrenaline en cortisol. Deze hormonen kunnen de bloedsuikerspiegel verhogen en bij langdurige stress het risico op insulineresistentie en type 2-diabetes vergroten. Effectief stressmanagement is daarom cruciaal om het risico op diabetes en andere gezondheidscomplicaties te verminderen.

Bronnen

Adrenal Glands. (n.d.). Johns Hopkins Medicine. Retrieved July 31, 2024, from https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/adrenal-glands

Basina, M., Legg, T. J. (2022, July 21). Diabetes and Stress: Know the Facts. Healthline. Retrieved July 31, 2024, from https://www.healthline.com/health/diabetes-and-stress

Diabetes. (n.d.). NHS. Retrieved July 31, 2024, from https://www.nhs.uk/conditions/diabetes/

Diabetes management: How lifestyle, daily routine affect blood sugar. (2024, January 6). Mayo Clinic. Retrieved July 31, 2024, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetes/in-depth/diabetes-management/art-20047963

Diet, Stress and Mental Health – PMC. (2020, August 13). NCBI. Retrieved July 31, 2024, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7468813/

Does time management work? A meta-analysis . (2021, January 11). NCBI. Retrieved July 31, 2024, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7799745/

The Effects of Nature Exposure Therapies on Stress, Depression, and Anxiety Levels: A Systematic Review. (2024, March 7). NCBI. Retrieved July 31, 2024, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10969128/

Exercise and stress: Get moving to manage stress. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved July 31, 2024, from https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/exercise-and-stress/art-20044469

Levels of Nature and Stress Response – PMC. (2018, May 17). NCBI. Retrieved July 31, 2024, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5981243/

LeWine, H. E. (2024, April 3). Understanding the stress response. Harvard Health. Retrieved July 31, 2024, from https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/understanding-the-stress-response

Molecular mechanisms linking stress and insulin resistance. (n.d.). NCBI. Retrieved July 31, 2024, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8971350/

News. (2019, February 7). Deutsches Zentrum für Diabetesforschung. Retrieved July 30, 2024, from https://www.dzd-ev.de/en/latest/news/news/article/number-of-people-with-type-2-diabetes-projected-to-increase-to-12-million-in-germany-by-2040/index.html

Physiology, Stress Reaction – StatPearls. (2024, May 7). NCBI. Retrieved July 31, 2024, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK541120/

Psychological Stress. (2023, October 20). MedlinePlus. Retrieved July 31, 2024, from https://medlineplus.gov/stress.html

Relaxation techniques: Breath control helps quell errant stress response. (2024, July 24). Harvard Health. Retrieved July 31, 2024, from https://www.health.harvard.edu/mind-and-mood/relaxation-techniques-breath-control-helps-quell-errant-stress-response

Stress. (2023, February 21). World Health Organization (WHO). Retrieved July 31, 2024, from https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/stress

Stress relief from laughter? It’s no joke . (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved July 31, 2024, from https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/stress-relief/art-20044456

Stress relievers: Tips to tame stress. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved July 31, 2024, from https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/stress-relievers/art-20047257

Stress symptoms: Effects on your body and behavior. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved July 31, 2024, from https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/stress-symptoms/art-20050987

Stress: What It Is, Symptoms, Management Prevention. (n.d.). Cleveland Clinic. Retrieved July 31, 2024, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/11874-stress

10 stress busters. (n.d.). NHS. Retrieved July 31, 2024, from https://www.nhs.uk/mental-health/self-help/guides-tools-and-activities/tips-to-reduce-stress/

TK-Stressstudie 2021 – Ergebnisse auf einen Blick. (n.d.). Techniker Krankenkasse. Retrieved July 30, 2024, from https://www.tk.de/resource/blob/2116614/f99574fe38533c89a587f01289e9027b/2021-kernaussagen-stressstudie-data.pdfWilson, D. R., AHN, B. (2023, May 16). Stress and blood sugar levels: What is the link? MedicalNewsToday. Retrieved July 31, 2024, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/can-stress-raise-blood-sugar