Jodium is een essentieel spoorelement dat een sleutelrol speelt in de gezondheid en het welzijn van de mens. Hoewel ons lichaam het maar in kleine hoeveelheden nodig heeft, zijn de effecten van de aanwezigheid van – of het gebrek aan – jodium verstrekkend. Daarom is het belangrijk dat we begrijpen wat jodium is, waar we het vinden, hoeveel we nodig hebben en welke rol het speelt in ons lichaam. Lees verder voor een uitgebreid overzicht van jodium, de functies ervan, de dagelijkse behoeften, de gevolgen van een tekort of overschot en de rol van jodium bij bepaalde gezondheidsproblemen zoals de ziekte van Hashimoto.

Wat is jodium?

Jodium is een chemisch element en mineraal dat in heel kleine hoeveelheden in ons lichaam voorkomt en essentieel is voor verschillende functies. Het is vooral bekend om zijn rol in de vorming van thyroïdhormonen, die verschillende processen in ons lichaam regelen, waaronder metabolisme en groei. In tegenstelling tot sommige andere essentiële voedingsstoffen kan het menselijk lichaam jodium niet zelf produceren. Jodium moet daarom worden verkregen uit voedsel of, indien nodig, uit voedingssupplementen (Britannica, 2023).

Waarvoor heeft ons lichaam jodium nodig?

Jodium is een essentieel onderdeel van ons lichaam omdat het een sleutelrol speelt bij de vorming van de schildklierhormonen thyroxine (T4) en triiodothyronine (T3), die essentieel zijn voor de gezondheid en welzijn van ons lichaam. Het is belangrijk om te weten dat jodium niet zelf de functies uitvoert, die we hieronder zullen bespreken. Wat het wel doet, is de vorming van de hormonen mogelijk maken die verantwoordelijk zijn voor deze taken. Het productieproces van schildklierhormonen is complex en vindt voornamelijk plaats in de schildklier, een vlindervormige klier in onze nek. Jodium wordt actief getransporteerd van onze bloedbaan naar de schildklier, waar het wordt opgenomen in de hormonen T4 en T3. Jodium is dus een essentiële bouwsteen van deze hormonen en daarom is een adequate jodiuminname cruciaal voor het behoud van de normale hormoonbalans en daarmee voor diverse lichaamsfuncties (NHS, 2020).

De schildklierhormonen, waarbij jodium noodzakelijk is voor de productie, hebben de volgende belangrijke functies:

• Regeling van de stofwisseling: De schildklierhormonen regelen de snelheid waarmee het lichaam energie verbruikt uit het voedsel dat het binnenkrijgt. Dit proces, bekend als metabolisme, beïnvloedt verschillende lichaamsfuncties, waaronder de hartslag, hoe snel calorieën verbrand worden, maar ook de concentratie.
• Groei en ontwikkeling: Schildklierhormonen zijn essentieel voor de groei en ontwikkeling van organen. Dit is vooral belangrijk tijdens de zwangerschap en kindertijd omdat ze bijdragen aan de ontwikkeling van de hersenen en het zenuwstelsel.
• Lichaamswarmte en energieniveau: Schildklierhormonen helpen de lichaamswarmte te regelen en het energieniveau op peil te houden. Als er niet genoeg van deze hormonen zijn, kunnen gevoelens van kou en constante vermoeidheid optreden.

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Hoeveel jodium moet je dagelijks innemen?

De aanbevolen dagelijkse dosis jodium varieert afhankelijk van leeftijd, geslacht en levensfase, wordt uitgedrukt in microgram en is weergegeven in de volgende tabel:

Deze cijfers zijn algemene aanbevelingen en kunnen per persoon verschillen. Het is altijd raadzaam om met een arts of voedingsdeskundige te praten over jouw persoonlijke jodiumbehoefte als je daar vragen over hebt (NIH,2022).

Welke voedingsmiddelen bevatten jodium?

Jodium zit in verschillende voedingsmiddelen, vooral in voedingsmiddelen die uit de zee komen. De werkelijke hoeveelheid jodium in voedingsmiddelen kan echter variëren, afhankelijk van de hoeveelheid jodium in de grond en het water waar het voedsel vandaan komt. De volgende voedingsmiddelen zijn rijk aan jodium, waarbij de cijfers verwijzen naar de hoeveelheid per standaard portiegrootte:

• Zeevis: Kabeljauw, tonijn, schelvis en andere soorten zeevis zijn rijk aan jodium. Een gemiddelde portie (85 g) kabeljauw bevat ongeveer 99 microgram jodium.
• Zeeplanten: Algen en zeewier zijn bijzonder rijk aan jodium, hoewel de hoeveelheid sterk kan variëren. Een gemiddelde portie (1 g) gedroogd zeewier kan ongeveer 1500 tot 2000 microgram jodium bevatten.
• Zuivelproducten: Melk en andere zuivelproducten bevatten aanzienlijke hoeveelheden jodium. Een kop (240 ml) melk bevat ongeveer 56 microgram jodium.
• Eieren: Er zit ook vrij veel jodium in eieren, vooral in de dooier. Een groot ei levert ongeveer 24 microgram jodium.
• Jodiumhoudend zout: Zout kan verrijkt zijn met jodium om jodiumtekort te voorkomen. Een halve theelepel gejodeerd zout bevat ongeveer 71 microgram jodium.
• Zeevruchten: Garnalen, mosselen en andere zeevruchten zijn ook rijk aan jodium. Een gemiddelde portie (85 g) garnalen bevat ongeveer 35 microgram jodium.

Bronnen: NIH, 2022; Todd, 2021

Waarom is zout eigenlijk verrijkt met jodium?

Jodiumhoudend zout is het resultaat van pogingen om jodiumtekort onder de bevolking te voorkomen. In veel delen van de wereld is de bodem arm aan jodium, wat betekent dat het voedsel dat erop wordt verbouwd en het vee dat erop graast niet genoeg jodium bevat. Dit kan leiden tot een jodiumtekort onder de bevolking. Het verrijken van zout met jodium, een voedingsmiddel dat regelmatig en op grote schaal wordt geconsumeerd, zorgt ervoor dat de bevolking toch voldoende jodium binnenkrijgt om bepaalde stoornissen te voorkomen (Ajmera, 2018).

Waar moet je op letten bij het consumeren van jodium?

Hoewel algen en gejodeerd zout essentiële bronnen van jodium zijn, is het belangrijk om de consumptie ervan met mate te beperken. Algen, vooral bruine en rode algen, kunnen extreem hoge hoeveelheden jodium bevatten, wat bij overmatige consumptie kan leiden tot een overschot aan jodium. De situatie is vergelijkbaar met gejodeerd zout, dat bij overmatig gebruik de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid jodium kan overschrijden. Het is daarom raadzaam om de jodiuminname uit verschillende bronnen in evenwicht te houden (Mayo Clinic, 2016; NIH, 2022).

Wat is een jodiumtekort?

Er is sprake van een jodiumtekort als het lichaam niet genoeg jodium binnenkrijgt om de normale functies in stand te houden. Dit kan leiden tot een verminderde productie van schildklierhormonen, wat verschillende gezondheidsproblemen kan veroorzaken. Deze gezondheidsproblemen zijn onder meer vergroting van de schildklier (struma), stofwisselingsstoornissen en, bij zwangere vrouwen, ontwikkelingsproblemen bij het ongeboren kind (American Thyroid Association, 2023).

Wat zijn de oorzaken van jodiumtekort?

Een tekort aan jodium kan verschillende oorzaken hebben. Hier zijn enkele van de meest voorkomende oorzaken:

• Eetgewoonten: Het gebrek aan jodium in de voeding is een van de belangrijkste oorzaken van jodiumtekort. Het risico is vooral hoog in regio’s waar niet regelmatig zeevruchten worden geconsumeerd en bij mensen die zich beperken tot een zoutarm dieet.
• Geografische factoren: In bepaalde geografische gebieden, zoals bergachtige gebieden en overstromingsgebieden, kan de bodem uitgeput zijn van jodium, waardoor de jodiumconcentratie in het geteelde voedsel lager is.
• Zwangerschap en borstvoeding: De behoefte aan jodium neemt toe tijdens de zwangerschap en borstvoeding, omdat het ongeboren of borstgevoede kind veel jodium binnen moet krijgen. Als er in deze periode onvoldoende jodium wordt ingenomen, kan dit leiden tot een jodiumtekort.
• Seleniumtekort: Selenium is een belangrijk element voor het goed functioneren van de schildklier en het gebruik van jodium door het lichaam. Een tekort aan dit element kan daarom ook leiden tot een functioneel jodiumtekort.
• Bepaalde medicijnen en ziekten: Sommige medicijnen en ziekten kunnen het vermogen van het lichaam om jodium te absorberen of te gebruiken beïnvloeden. Dit zijn onder andere verschillende schildklieraandoeningen zoals de ziekte van Hashimoto en de ziekte van Graves (een autoimmuunziekte die leidt tot hyperthyreoïdie). Ook zijn er specifieke genetische aandoeningen en bepaalde nier-, maag- en darmziekten die kunnen leiden tot een jodiumtekort.
• Overmatige consumptie van bepaalde voedingsmiddelen: Sommige voedingsmiddelen, bekend als goitrogenen, kunnen het vermogen van de schildklier om jodium te absorberen aantasten. Dit zijn bijvoorbeeld bepaalde soorten kool, soya, pinda’s en lijnzaad. Overmatige consumptie van deze voedingsmiddelen kan in zeldzame gevallen leiden tot jodiumtekort.
• Blootstelling aan bepaalde chemicaliën: Sommige chemicaliën, zoals perchloraat en thiocyanaat, kunnen concurreren met jodium en zo de opname van jodium in de schildklier remmen.

Bron: Zimmermann, 2009

Houd er rekening mee dat een jodiumtekort een ernstig gezondheidsrisico kan vormen en dat je het moet laten behandelen door een arts als je tekenen van een jodiumtekort opmerkt.

Wat zijn de symptomen van een jodiumtekort?

Een tekort aan jodium kan een reeks symptomen veroorzaken die vaak aspecifiek en moeilijk te diagnosticeren zijn. Deze kunnen het volgende omvatten:

• Vermoeidheid en zwakte
• Gewichtstoename
• Gevoeligheid voor kou
• Droge huid en haar
• Spier- en gewrichtspijn
• Depressie en concentratieproblemen
• Een struma of krop (vergroting van de schildklier) kan optreden bij een vergevorderd jodiumtekort

Het is belangrijk op te merken dat deze symptomen ook kunnen wijzen op andere gezondheidsproblemen en daarom altijd medische opheldering door een arts vereisen (Burgess, 2018).

Wat zijn de gevolgen van een jodiumtekort?

Een aanhoudend jodiumtekort kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen, waaronder:

• Struma of krop: Door een tekort aan jodium kan de schildklier groter worden om meer jodium uit het bloed te kunnen opnemen. Dit is een van de bekendste gevolgen van een jodiumtekort.
• Hypothyreoïdie: Een aanhoudend tekort aan jodium kan ertoe leiden dat de schildklier niet genoeg schildklierhormonen kan produceren. Deze aandoening kan leiden tot symptomen zoals vermoeidheid, gewichtstoename, gevoeligheid voor kou en depressie.
• Ontwikkelingsstoornissen: Bij kinderen, vooral foetussen en zuigelingen, kan een tekort aan jodium leiden tot groeiachterstand en cognitieve stoornissen. Dit is vooral ernstig omdat de gevolgen vaak onomkeerbaar zijn.
• Zwangerschapscomplicaties: Bij zwangere vrouwen kan een tekort aan jodium leiden tot miskramen, vroeggeboorten en geboorteafwijkingen. Het is daarom belangrijk om tijdens de zwangerschap voldoende jodium binnen te krijgen.

Bron: NIH, 2022

Hoe wordt een jodiumtekort gediagnosticeerd en behandeld?

Een jodiumtekort kan worden vastgesteld met een bloedtest die de concentratie van schildklierhormonen meet. Indien nodig kan ook het jodiumgehalte in de urine worden getest. De behandeling van een jodiumtekort bestaat meestal uit het verhogen van de jodiuminname via de voeding of supplementen. In ernstige gevallen kan een arts behandeling met medicijnen voorschrijven. Het is belangrijk dat de behandeling door een arts wordt gecontroleerd om overdosering te voorkomen (Cleveland Clinic, 2022).

Wil je een overzicht van jouw gezondheidsstatus?

De schildkliertest van Homed-IQ biedt een belangrijke mogelijkheid om de gezondheid van jouw schildklier te controleren en zo mogelijke problemen zoals een tekort of overschot aan jodium in een vroeg stadium te herkennen. Aangezien jodium een essentiële rol speelt bij de productie van schildklierhormonen, kan een onbalans leiden tot veel gezondheidsproblemen. Deze test detecteert belangrijke biomarkers, zoals TSH, T3 en T4, die een goed beeld van de schildklierfunctie geven. Hierdoor kan jij weloverwogen beslissingen nemen over jouw gezondheid en indien nodig de juiste actie ondernemen.

Wat is een jodiumoverschot?

Zowel een jodiumtekort als een overschot, ook bekend als jodiumtoxiciteit of jodiumoverdosis, kan ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. Het is belangrijk om te benadrukken dat een teveel aan jodium meestal wordt veroorzaakt door overmatig gebruik van jodiumsupplementen en zelden door het eten van jodiumrijk voedsel.

Welke symptomen duiden op een overschot aan jodium?

• Hyperthyreoïdie: Dit is een aandoening waarbij de schildklier overactief wordt en te veel schildklierhormoon produceert. Symptomen zijn gewichtsverlies, verhoogde hartslag, nervositeit en zweten.
• Jodiumacne: Bij sommige mensen kan een teveel aan jodium leiden tot huidproblemen, waaronder een acne-achtige huidaandoening.
• Jodisme of chronische jodiumvergiftiging: Extreem hoge doses jodium kunnen symptomen veroorzaken zoals een metaalsmaak, verhoogde aanmaak van speeksel, hoofdpijn en huiduitslag.

Complicaties kunnen ook optreden bij reeds bestaande schildklieraandoeningen. Mensen met bepaalde schildklieraandoeningen, zoals de auto-immuunziekte struma lymphomatosa of knobbeltjes in de schildklier, kunnen gevoeliger reageren op een teveel aan jodium. Hun symptomen kunnen verergeren (Linus Pauling Institute, 2023).

Jodium en de ziekte van Hashimoto

De ziekte van Hashimoto of struma lymphomatosa is een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de schildklier aanvalt, wat leidt tot permanente hypothyreoïdie. Er zijn aanwijzingen dat een hoge jodiuminname de ontwikkeling van de ziekte van Hashimoto kan uitlokken of verergeren, vooral bij mensen die er genetisch gevoelig voor zijn. Daarom krijgen patiënten met deze ziekte vaak het advies om hun jodiuminname te matigen (NIDDK, 2021).

Hoe wordt een jodiumoverschot gediagnosticeerd en behandeld?

De diagnose van een jodiumoverschot is vergelijkbaar met die van een jodiumtekort en omvat tests om de hoeveelheid jodium in het lichaam te bepalen. Dit kan gedaan worden door urine af te nemen om de hoeveelheid uitgescheiden jodium te meten. Bloedonderzoek kan ook worden gebruikt om de hoeveelheid schildklierhormonen in het bloed te meten, omdat een teveel aan jodium kan leiden tot een overmatige of onvoldoende productie van hormonen.

De behandeling van een overschot aan jodium is voornamelijk gericht op het verminderen van de jodiuminname. Dit kan worden gedaan door te stoppen met jodiumsupplementen of door het dieet aan te passen. In sommige gevallen kan het ook nodig zijn om medicijnen te nemen om de schildklierfunctie te reguleren. Het is belangrijk dat de behandeling wordt uitgevoerd onder toezicht van een arts (Southern & Jwayyed, 2022).

Samenvatting

Jodium is een essentieel spoorelement dat een belangrijke rol speelt in ons lichaam, met name bij de productie van schildklierhormonen. Een tekort aan jodium kan leiden tot een aantal gezondheidsproblemen, waaronder struma en hypothyreoïdie, terwijl een teveel ook schadelijk kan zijn voor de gezondheid. Het is daarom belangrijk om te zorgen voor een evenwichtige jodiuminname. Als een jodiumtekort of -overschot wordt vermoed, moet altijd een arts worden geraadpleegd.

Bronnen

Ajmera, R. (2018, March 11). Should You Use Iodized Salt? Healthline. Retrieved August 30, 2023, from https://www.healthline.com/nutrition/iodized-salt

Hashimoto’s Disease – NIDDK. (n.d.). National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Retrieved July 24, 2023, from https://www.niddk.nih.gov/health-information/endocrine-diseases/hashimotos-disease

Iodine – Consumer. (2022, July 28). NIH Office of Dietary Supplements. Retrieved July 24, 2023, from https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iodine-Consumer/

Iodine Deficiency. (n.d.). American Thyroid Association. Retrieved July 24, 2023, from https://www.thyroid.org/iodine-deficiency/

Iodine – Element, Halogen, Gas. (n.d.). Britannica. Retrieved July 24, 2023, from https://www.britannica.com/science/iodine/Physical-and-chemical-properties

Iodine | Linus Pauling Institute | Oregon State University. (n.d.). Linus Pauling Institute. Retrieved July 24, 2023, from https://lpi.oregonstate.edu/mic/minerals/iodine#safety

Iodine Toxicity – StatPearls. (2022, October 10). NCBI. Retrieved July 24, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560770/

Stephens, C. (n.d.). 11 iodine deficiency signs. Medical News Today. Retrieved July 24, 2023, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/320891

Thyroid: What It Is, Function & Problems. (2022, June 7). Cleveland Clinic. Retrieved July 24, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/body/23188-thyroid

Torborg, L. (2016, October 4). Mayo Clinic Q and A: Sea salt and sufficient iodine intake. Mayo Clinic News Network. Retrieved July 24, 2023, from https://newsnetwork.mayoclinic.org/discussion/mayo-clinic-q-and-a-sea-salt-and-sufficient-iodine-intake/

Vitamins and minerals – Iodine. (n.d.). NHS. Retrieved July 24, 2023, from https://www.nhs.uk/conditions/vitamins-and-minerals/iodine/

Warwick, K. W. (2021, July 16). 13 iodine-rich foods. Medical News Today. Retrieved July 24, 2023, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/iodine-rich-foods#summary

Zimmermann, M. B. (2009). Iodine Deficiency. Endocrine reviews, 30(4), 376-408. https://academic.oup.com/edrv/article/30/4/376/2355070