Hormonen, de kleine biochemische boodschappers die in ons lichaam worden geproduceerd, hebben een enorme invloed op ons dagelijks leven. Ze beïnvloeden namelijk bijna elk aspect van ons welzijn. Of we nu eten, slapen, sporten of gewoon ontspannen, hormonen zijn altijd actief op de achtergrond en regelen onze biologische basisfuncties. Lees verder om meer te leren over wat hormonen zijn, wat ze doen en waarom ze belangrijk zijn.

Inhoudsopgave

• Wat zijn hormonen?
• Hoe kunnen hormonen worden ingedeeld?
• Waar worden hormonen geproduceerd?
• Welke functies hebben hormonen?
• De belangrijkste hormonen in één oogopslag
• Samenvatting

Wat zijn hormonen?

Hormonen zijn chemische boodschappers die worden geproduceerd en afgegeven door gespecialiseerde cellen en klieren in ons lichaam. Hun belangrijkste functie is het vergemakkelijken en reguleren van de communicatie tussen verschillende delen van het lichaam. Zie hormonen als sleutels die een specifieke boodschap sturen naar een cel, die fungeert als een slot. Zodra de sleutel het slot opent, wordt de boodschap doorgegeven en waarop de cel reageert.

Deze hormonale boodschappers maken deel uit van het zogenaamde endocriene systeem, dat een centrale rol speelt bij het reguleren van de meeste lichaamsfuncties. Het endocriene systeem is een complex netwerk van klieren en organen dat verantwoordelijk is voor de productie, opslag en afgifte van hormonen. Dit netwerk omvat de hypofyse, schildklier, bijnieren, alvleesklier, eierstokken en testikels, om er maar een paar te noemen. Hormonen zijn verantwoordelijk voor het regelen van talloze processen in ons lichaam. Ze beïnvloeden onze stemming, metabolisme, groei, ontwikkeling en voortplanting. Ze helpen ook bij het reguleren van onze lichaamstemperatuur, hartslag, botdichtheid en nog veel meer. Hormonen zijn dus belangrijk omdat ze ons helpen te reageren op veranderingen in de omgeving en om ons chemische en fysiologisch evenwicht te bewaren, ook bekend als homeostase.

Hormonale disbalans kan worden veroorzaakt door verschillende factoren en kan een grote invloed hebben op onze gezondheid (Britannica, 2023).

Hoe kunnen hormonen worden ingedeeld?

Hormonen kunnen op basis van verschillende aspecten worden ingedeeld, waaronder:

1. Chemische structuur: Hormonen kunnen worden ingedeeld op basis van hun chemische structuur. De belangrijkste groepen zijn peptide hormonen (zoals insuline), steroïde hormonen (zoals cortisol), aminozuurderivaten (zoals thyroxine) en vetzuurderivaten (zoals prostaglandinen).
2. Herkomst: Hormonen kunnen worden ingedeeld op basis van de klier of het weefsel waarin ze worden geproduceerd. Voorbeelden zijn thyroïdhormonen, die worden geproduceerd in de schildklier, en bijnierhormonen, die worden geproduceerd in de bijnieren. Mocht je de schildklierfunctie eens willen controleren overweeg dan de aanschaf van een schildklierfunctie test.
3. Doelfunctie: Hormonen kunnen ook worden ingedeeld op basis van hun hoofdfunctie. Hieronder vallen hormonen die de stofwisseling regelen (zoals insuline), hormonen die de groei regelen (zoals groeihormonen) en hormonen die de voortplanting regelen (zoals geslachtshormonen).
4. Afgifte en werkingsmechanisme: Hormonen kunnen ook worden ingedeeld op basis van hoe en wanneer ze vrijkomen en hoe ze werken. Sommige hormonen worden constant in kleine hoeveelheden vrijgegeven, terwijl andere worden vrijgegeven als reactie op specifieke signalen.
5. Effect op het lichaam: Sommige hormonen hebben een systemisch effect op het hele lichaam, terwijl andere een gericht effect hebben op specifieke organen of weefsels.

Het is belangrijk om te onthouden dat veel hormonen in meer dan één van deze categorieën kunnen vallen, omdat ze complexe structuren en functies hebben (Nussey & Whitehead, 2001).

Waar worden hormonen geproduceerd?

Hormonen worden geproduceerd in de endocriene klieren, die over ons hele lichaam verspreid zijn. Elke klier heeft zijn eigen specifieke rol en produceert bepaalde hormonen. Enkele van de belangrijkste endocriene klieren zijn:

1. De hypofyse bevindt zich in het midden van de schedel, onderaan de hersenen. Hoewel de hypofyse maar zo groot is als een erwt, is deze klier zeer belangrijk en wordt hij vaak de “meesterklier” genoemd. De hypofyse stuurt veel andere klieren in het endocriene systeem aan via de hormonen die worden afgegeven. Deze hormonen stromen vervolgens door de bloedbaan en geven andere klieren het signaal om hun specifieke hormonen vrij te geven.
2. De schildklier is een kleine klier aan de voorkant van het onderste deel van de hals. Het produceert de hormonen triiodothyronine (T3) en thyroxine (T4), die verantwoordelijk zijn voor het reguleren van de stofwisseling, de lichaamstemperatuur en de hartslag.
3. De bijnieren zijn kleine, piramidevormige klieren boven op elke nier. Ze produceren verschillende hormonen, waaronder cortisol, adrenaline en aldosteron.
4. De alvleesklier, die zich achter de maag bevindt, produceert spijsverteringsenzymen en de belangrijke hormonen insuline en glucagon. Insuline en glucagon werken samen om de bloedsuikerspiegel stabiel te houden.
5. De geslachtsklieren, waaronder de eierstokken bij vrouwen en de testikels bij mannen, zijn verantwoordelijk voor de productie van geslachtshormonen. De eierstokken produceren bijvoorbeeld oestrogeen en progesteron en de testikels spelen een belangrijke rol bij de productie van testosteron.

Bron: Endocrine Society, 2023

Welke functies hebben hormonen?

Elk hormoon heeft een specifieke taak in ons lichaam en werkt in op specifieke cellen of weefsels. Het zijn de regulatoren van ons lichaam die ervoor zorgen dat alles soepel functioneert. Hier volgt een overzicht van enkele van de belangrijkste functies die hormonen vervullen:

• Regeling van metabolisme
• Regeling van groei en ontwikkeling
• Regeling van het immuunsysteem
• Regeling van de vocht- en elektrolytenbalans
• Controle van de voortplanting
• Regeling van lichaamstemperatuur
• Regeling van stemming en emoties
• Regeling van het slaap-waakritme

Dit zijn slechts enkele van de vele belangrijke functies die hormonen in ons lichaam vervullen. Een disbalans in een van deze hormonen kan dan ook allerlei gezondheidsproblemen veroorzaken (NCI, 2023).

De belangrijkste hormonen in één oogopslag

Geslachtshormonen

Geslachtshormonen zijn een groep steroïdhormonen die een belangrijke rol spelen bij onder andere seksuele ontwikkeling en voortplanting. De twee meest voorkomende zijn oestrogeen en testosteron.

Oestrogeen

Oestrogeen is het belangrijkste vrouwelijke geslachtshormoon, dat voornamelijk in de eierstokken wordt geproduceerd, maar ook door vetweefsel wordt uitgescheiden. Er zijn verschillende vormen van oestrogeen, waaronder estradiol, estron en estriol. Oestradiol is hiervan het meest actief en wordt voornamelijk geproduceerd tijdens de vruchtbare jaren van de vrouw. De belangrijkste functies van oestrogeen bij vrouwen zijn onder andere:

1. Regelt de vrouwelijke voortplantingsfysiologie: Oestrogeen speelt een belangrijke rol bij het reguleren van de menstruatiecyclus, de menopauze en mogelijke zwangerschappen bij vrouwen.
2. Beïnvloedt de gezondheid van de botten: Oestrogeen helpt de gezondheid van de botten te behouden en kan het risico op osteoporose verminderen.
3. Ondersteunt de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken: Bij meisjes draagt oestrogeen bij aan de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken zoals borstgroei.
4. Beïnvloedt de stemming: Veranderingen in de oestrogeenspiegel kunnen de stemming beïnvloeden en worden vaak geassocieerd met premenstruele en menopauzale stemmingswisselingen.

Oestrogeen komt echter niet alleen voor bij vrouwen; het wordt ook in kleinere hoeveelheden geproduceerd bij mannen en speelt een rol bij de regulatie van de geslachtsdrift en de spermavorming. Als er sprake is van een verstoring van het evenwicht tussen oestrogenen, kan dit bij vrouwen leiden tot symptomen zoals onregelmatige menstruatiecycli, stemmingswisselingen en opvliegers. Bij mannen kan het leiden tot gewichtstoename, verminderde spiermassa en seksuele disfunctie (Endocrine Society, 2022).

Testosteron

Testosteron is het primaire mannelijke geslachtshormoon, dat voornamelijk in de testikels wordt geproduceerd. De belangrijkste functies van testosteron bij mannen zijn onder andere

1. Ondersteunt de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken: Bij jongens is testosteron verantwoordelijk voor de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken zoals spiermassa, diepe stem en gezichtsbeharing.
2. Bevordert de productie van sperma: Testosteron speelt een belangrijke rol bij de productie van sperma en het behoud van de vruchtbaarheid bij mannen.
3. Beïnvloedt seksueel gedrag en libido: Testosteron draagt bij aan de regulatie van seksueel gedrag en libido.

Testosteron komt niet alleen bij mannen voor, het wordt ook in kleine hoeveelheden geproduceerd bij vrouwen. Een verstoord evenwicht van testosteron kan bij mannen leiden tot vermoeidheid, verlies van spiermassa, meer lichaamsvet, slaapstoornissen en seksuele problemen. Bij vrouwen kan een overschot aan testosteron leiden tot een onregelmatige menstruatiecyclus, acne, haaruitval en stemveranderingen (Nassar & Leslie, 2023).

Hormonen zijn essentieel voor het goed functioneren van het lichaam. Een Hormoon test voor vrouwen van Homed-IQ om de huidige hormoonstatus te bepalen. Deze test meet zes belangrijke hormonen die invloed hebben op de vruchtbaarheid van vrouwen, de menopauze en de algehele gezondheid van vrouwen, waaronder oestradiol en testosteron. De hormoontest voor vrouwen kan thuis worden uitgevoerd en helpt bij het identificeren van hormonale onevenwichtigheden die kunnen leiden tot verschillende symptomen en aandoeningen. Het Bloedonderzoek voor Sporters van Homed-IQ meet het testosteronniveau naast belangrijke maatstaven voor algemene fitheid en biedt atleten de mogelijkheid om hun lichaam beter te begrijpen en hun training te optimaliseren.

Cortisol – “stresshormoon”

Cortisol, vaak het “stresshormoon” genoemd, is een zeer belangrijk steroïdhormoon dat ons lichaam produceert in de bijnierschors. Dit essentiële hormoon heeft een sterke invloed op de manier waarop ons lichaam op stress reageert en is veel meer dan alleen maar een boodschapperstof. De belangrijkste functies van cortisol zijn divers en omvatten:

1. Stressrespons: Cortisol bereidt het lichaam voor op een vecht-of-vluchtreactie door energiereserves te mobiliseren en de hartslag en bloeddruk te verhogen.
2. Stofwisselingsregulatie: Cortisol speelt een centrale rol in de regulatie van de stofwisseling door te helpen bij de productie van glucose (suiker) voor energie en bij de verwerking van vetten, eiwitten en koolhydraten.
3. Regulering van het immuunsysteem: Met zijn ontstekingsremmende eigenschappen helpt cortisol het immuunsysteem te reguleren en ontstekingsreacties te dempen.
4. Regulering van de bloeddruk: Cortisol helpt de bloeddruk te reguleren en houdt het cardiovasculaire systeem gezond.
5. Slaap-waakritme: Cortisolspiegels schommelen gedurende de dag en helpen bij het reguleren van ons slaap-waakritme.

Chronisch verhoogde cortisolspiegels – een veel voorkomend gevolg van langdurige stress – kunnen daarentegen leiden tot een aantal gezondheidsproblemen. Deze omvatten slaapstoornissen, gewichtstoename, depressie, geheugenproblemen en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Daarom is het belangrijk om effectief met stress om te gaan en een gezonde levensstijl te hebben zodat het cortisolniveau in balans blijft, wat bijdraagt aan het behoud van onze algehele gezondheid (Thau, 2022).

Oxytocine – “knuffelhormoon”

Oxytocine is een peptide hormoon en neurotransmitter dat vaak het “knuffelhormoon” of “bindingshormoon” wordt genoemd. Het wordt geproduceerd in de hypothalamus en afgegeven door de hypofyse. Oxytocine speelt een sleutelrol in verschillende sociale en fysiologische functies. De belangrijkste functies van oxytocine zijn:

1. Bevalling en geboorte: Oxytocine komt vrij tijdens de bevalling en helpt het te bevorderen.
2. Afgifte van melk: Het ondersteunt de melkproductie en -stroom bij moeders die borstvoeding geven.
3. Hechtingsgedrag: Het bevordert de hechting tussen moeders en hun pasgeborenen en speelt ook een rol bij sociale hechting en romantische relaties.
4. Stressvermindering en ontspanning: Oxytocine heeft een kalmerend effect en kan helpen om de bloeddruk te verlagen en stress te verminderen.

Een tekort aan oxytocine kan worden veroorzaakt door factoren zoals stress, bepaalde medische aandoeningen of een gebrek aan sociaal contact en kan leiden tot complicaties zoals sociale angst, depressie of problemen met het vormen van hechtingen (Cleveland Clinic, 2022).

Melatonine – “slaaphormoon”

Melatonine, ook bekend als het “slaaphormoon”, is een hormoon dat wordt geproduceerd door de epifyse in de hersenen. De belangrijkste functies van melatonine zijn:

1. Regeling van het slaap-waakritme: Melatonine is het “slaaphormoon” dat je lichaam voorbereidt op de slaap.
2. Antioxiderende eigenschappen: Melatonine werkt als antioxidant en kan helpen cellen te beschermen tegen schade.
3. Ondersteuning immuunsysteem: Het heeft ook immunoregulerende eigenschappen en kan het immuunsysteem versterken.

De productie en afgifte van melatonine zijn nauw verbonden met de licht- en donkercyclus van de omgeving. Bij duisternis verhoogt het lichaam de melatonineproductie, waardoor we slaperig worden, terwijl bij daglicht de productie afneemt. In het geval van melatonine kunnen verstoringen zoals licht ‘s nachts, ploegendienst of jetlag het natuurlijke ritme verstoren, wat kan leiden tot slaapproblemen, stemmingswisselingen of zelfs chronische gezondheidsproblemen (Mayo Clinic, 2021).

Insuline

Insuline, een essentieel peptide hormoon, wordt geproduceerd in de alvleesklier. Het speelt een sleutelrol in de controle en regulering van de bloedsuikerspiegel. Als we eten, stijgt de bloedsuikerspiegel, waardoor insuline vrijkomt. Insuline werkt als een soort sleutel die de deuren van de lichaamscellen opent, waardoor glucose vanuit het bloed naar de cellen kan worden getransporteerd. Daar wordt de glucose onmiddellijk verbrand om energie te produceren of opgeslagen als reserve. De belangrijkste functies van insuline zijn:

1. Regulering van de bloedsuikerspiegel: Insuline vergemakkelijkt de opname van glucose in de lichaamscellen, zodat het kan worden gebruikt als energiebron.
2. Glucoseopslag: Als er een overschot aan glucose is, helpt insuline dit op te slaan in de lever en spiercellen.
3. Controle van vet- en eiwitsynthese: Insuline speelt een cruciale rol bij de productie van vetten en eiwitten.

Een tekort aan insuline, waarbij het lichaam niet meer voldoende insuline aanmaakt, of insulineresistentie, waarbij de lichaamscellen onvoldoende reageren op de beschikbare insuline, kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen zoals diabetes. Zowel een tekort aan insuline als insulineresistentie resulteert in een verhoogde bloedsuikerspiegel. Er zijn twee hoofdvormen van diabetes: diabetes type 1, die wordt gekenmerkt door een tekort aan insuline, en diabetes type 2, die wordt gekenmerkt door insulineresistentie. Bij diabetes kunnen medicatie, een evenwichtig dieet en regelmatige lichaamsbeweging nodig zijn om de bloedsuikerspiegel effectief onder controle te houden (CDC, 2022).

Serotonine – “gelukshormoon”

Serotonine, vaak het “gelukshormoon” genoemd, is een belangrijke neurotransmitter en hormoon dat een centrale rol speelt in verschillende lichaamsfuncties. Het wordt voornamelijk geproduceerd in de hersenen en het spijsverteringskanaal, en ongeveer 90% van de serotonine in het lichaam bevindt zich in de darmen. De belangrijkste functies van serotonine zijn:

1. Regeling van de stemming: Serotonine wordt vaak het “gelukshormoon” genoemd, omdat het helpt om gevoelens van welzijn en tevredenheid te verhogen.
2. Reguleert het slaap-waakritme: Serotonine is betrokken bij het reguleren van het slaap-waakritme en de interne klok van het lichaam.
3. Beïnvloedt de eetlust: Serotonine speelt een rol bij het reguleren van de eetlust en de voedselinname.
4. Helpt bij de bloedstolling: Serotonine wordt afgegeven door bloedplaatjes en draagt bij aan de bloedstolling door de bloedvaten te vernauwen.

Een verstoord serotonine-evenwicht kan worden veroorzaakt door onder meer stress, een slecht dieet, gebrek aan lichaamsbeweging en genetische aanleg en wordt in verband gebracht met slaapstoornissen en verschillende stemmingsstoornissen zoals depressie (Cleveland Clinic, 2022).

Schildklierhormonen

Schildklierhormonen, met name thyroxine (T4) en triiodothyronine (T3), zijn belangrijke regulatoren van de stofwisseling in het lichaam. Ze worden geproduceerd in de schildklier, een kleine, vlindervormige klier vooraan in de nek. Om de productie van T3 en T4 te regelen, geeft de hypofyse thyroïd-stimulerend hormoon (TSH) af. TSH op zijn beurt stimuleert de schildklier om T3 en T4 te produceren en af te geven.

De belangrijkste functies zijn:

1. Regeling van de stofwisseling: Schildklierhormonen beïnvloeden bijna alle stofwisselingsprocessen in het lichaam. Ze bepalen hoe het lichaam energie gebruikt en beïnvloeden de stofwisselingssnelheid, d.w.z. hoe snel of langzaam onze cellen werken.
2. Groei en ontwikkeling: Bij kinderen zijn schildklierhormonen essentieel voor een normale groei en ontwikkeling. Ze spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van de hersenen en het zenuwstelsel.
3. Hartfunctie: Ze helpen de hartslag te reguleren en beïnvloeden hoe goed het hart bloed pompt (cardiac output).
4. Lichaamswarmte: Ze dragen bij aan de regulatie van lichaamswarmte en beïnvloeden hoe het lichaam reageert op temperatuurschommelingen.
5. Botrijping: Schildklierhormonen zijn cruciaal voor een normale botrijping en -ontwikkeling.

Een verstoorde balans in de productie van deze hormonen kan leiden tot gezondheidsproblemen zoals hypothyreoïdie (een onderactieve schildklier) of hyperthyreoïdie (een overactieve schildklier) (Cleveland Clinic, 2022).

Samenvatting

Hormonen zijn vitale boodschappers die verschillende functies in ons lichaam vervullen, van het reguleren van onze stofwisseling en stemming tot het regelen van onze groei en voortplanting. Een onbalans in de hormoonspiegels kan leiden tot een verscheidenheid aan gezondheidsproblemen, het is dus belangrijk dat we onze hormoonspiegels in balans houden met gezonde leefgewoonten en, als het nodig is, medische tests.

Bronnen

(n.d.). TOP HORMONES. Retrieved July 13, 2023, from https://www.endocrine.org/-/media/endocrine/files/patient-engagement/misc_other/hormone_guide_5x5_grid_25x25_english.pdf

Davidge, C., & Solorzano, C. B. (2022, January 24). Reproductive Hormones. Endocrine Society. Retrieved July 12, 2023, from https://www.endocrine.org/patient-engagement/endocrine-library/hormones-and-endocrine-function/reproductive-hormones

Endocrine Glands & Their Hormones. (n.d.). SEER Training. Retrieved July 13, 2023, from https://training.seer.cancer.gov/anatomy/endocrine/glands/

Insulin Resistance and Diabetes | CDC. (n.d.). Centers for Disease Control and Prevention. Retrieved July 13, 2023, from https://www.cdc.gov/diabetes/basics/insulin-resistance.html

Melatonin. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved July 12, 2023, from https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements-melatonin/art-20363071

Oxytocin: What It Is, Function & Effects. (2022, March 27). Cleveland Clinic. Retrieved July 13, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22618-oxytocin

Physiology, Cortisol – StatPearls. (n.d.). NCBI. Retrieved July 13, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538239/

Physiology, Testosterone – StatPearls. (n.d.). NCBI. Retrieved July 13, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK526128/

Principles of endocrinology – Endocrinology. (n.d.). NCBI. Retrieved July 13, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK20/

Thyroid: What It Is, Function & Problems. (2022, June 7). Cleveland Clinic. Retrieved July 13, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/body/23188-thyroid